اختلال شخصیت نمایشی چیست؟ و روابط آنها با جامعه ، فرد و خانواده

اختلال شخصیت نمایشی چیست؟

هیستریونیک یا اختلال شخصیت نمایشی، به عنوان یکی از اختلالات شخصیت کلاستر B به شمار می رود. برخورداری از وضعیت ناپایدار روحی، از جمله ویژگی های شاخص و بارز هیستریونیک محسوب می شود. از آنجایی که افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی، تمایل بسیار زیادی به جلب توجه دارند، برای جامه عمل پوشاندن به این خواسته، از انجام کارهای نامتعارفی مانند خودکشی ابایی ندارند. از سوی دیگر، چنانچه فرد مبتلا به این اختلال نتواند نظر و نگاه های دیگران را به سمت خود جلب کند، به افسردگی و سرخوردگی دچار می گردد. بر این اساس، می توان اذعان نمود که افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی، به توجه و نظر دیگران بسیار وابستگی و دلبستگی دارند. در برخی مواقع ممکن است فرد هیستریونیک، همزمان به سایر اختلالات شخصیت نیز مبتلا باشد. در این زمینه باید خاطر نشان نمود که فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، از وجود خود یک تصویر تحریف شده و ناپایدار، به انضمام احساسات شدید تصور می کند. همچنین توجه و تایید دیگران با خودباوری این دسته از افراد گره خورده است. بر این اساس، خودباوری در این افراد نشأت گرفته از توجه دیگران معنا و مفهوم خود را پیدا می کند. فرد هیستریونیک، برای بودن در کانون توجهات دیگران، رفتارهای نامناسب و در اغلب مواقع نمایشی از خود بروز می دهد. شایان ذکر است که اختلال شخصیت نمایشی در زنان بیشتر از مردان شایع می باشد. همچنین این اختلال در دوران نوجوانی و آغاز جوانی به وجود می آید. شخصیت نمایشی رفتارهای خود را به گونه ای بروز می دهد که گویی مشغول اجرای یک نمایش می باشد. از سوی دیگر، شخصیت نمایشی، در ابراز و بیان هیجانات خود بسیار اغراق آمیز عمل می نماید. بر این اساس، افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی، با مشاهده یک فیلم غمگین، به طرز غیر قابل کنترل و غیر قابل باوری شروع به گریه زاری می کنند.  افرادی که به این اختلال مبتلا هستند می‌خواهند به هر قیمتی شده در مرکز توجه باشند و نگاه دیگران را به خود جلب کنند، هر کاری می‌کنند فقط برای رسیدن این هدف است. آرایش خاص و نامتعارف دارند و یا خال‌کوبی‌های عجیب و زیاد دارند، لباس‌های عجیبی می‌پوشند و رفتارشان به گونه است که انگار در حال اجرای تئاتر هستند.با صدای بلند می‌خندند، تصور می‌کنند رفتارشان با دیگران صمیمی و دوستانه و از روی مهربانی است ولی این‌طور نیست، ممکن است اگر در کانون توجه نباشند و یا مورد بی‌توجهی قرار بگیرند به خودشان یا دیگران آسیب برسانند.شدیداً از محیط و دیگران تأثیر می‌پذیرند و اصلاً به همین دلیل تصمیمات آنی و هیجانی و حتی غیرمنطقی می‌گیرند. آنها دائم خواستار توجه، تحریک و قدردانیِ دیگران هستند، برای رسیدن به این نیاز دست به اغواگری و تحریک دیگران می‌زنند به مخصوصاً از نظر جنسی.آنها بدون توجه دیگران نمی‌توانند زندگی کنند مانند غذا یا دارو با آن نیاز دارند. با جلب‌توجه است که می‌تواند روابط بین فردی خوبی داشته باشند و مطمئن باشند ارزشمند هستند.رفتار افراد شخصیت نمایشی در زنان و مردان کمی متفاوت است، مردان سعی می‌کنند اعتمادبه‌نفس خود را به رخ دیگران بکشند ولی نیاز و خواسته‌ی آنها برای جلب‌توجه کمتر از زنان نیست. ظاهر، پوشش و رفتار آنها آگاهانه و در راستای جلب نظر دیگران استفاده می‌کنند، به گونه‌ای لباس می‌پوشند که بدن آنها مشخص باشد، و حتی از شوخی‌های نا به جا برای به‌دست آوردن توجه دیگران استفاده می‌کنند.  

ویژگی ها و خصوصیات اختلال شخصیت نمایشی

به طور کلی، اختلال شخصیت نمایشی به امور با دید سفید و سیاه می نگرد. شخصیت نمایشی، از گفتاری مبالغه آمیز، خالی از جزئیات و مبهم برخوردار می باشد. شخص هیستریونیک، با استفاده از حربه هایی نظیر شکایت کردن، اغواگری، جذابیت و گیرایی و بحران های هیجانی، درصدد فریب دیگران بر می آید. ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، در ابراز احساسات و هیجان خود نیز بسیار مبالغه آمیز و بعضاً غیر قابل کنترل رفتار می نماید. ناگفته نماند که بی ثباتی و ناپایداری در روابط، از ویژگی های شاخص شخصیت نمایشی محسوب می گردد. جلب توجه و مورد توجه دیگران قرار گرفتن، عزت نفس این دسته از افراد را متبلور می سازد. این قبیل افراد از رفتارهایی تکانه ایی، مبتنی بر هوش هیجانی برخوردار بوده که در پرتو همین رفتارها، تمایلات، خواسته ها و زندگی خود را در قالب نمایش به تصویر می کشند. بر همین اساس، برای مورد توجه قرار گرفتن رفتارهای افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی، باید نمایش های خود را با چاشنی جذابیت و گیرایی عرضه نمایند. بر این اساس، در رفتارهای شخصیت نمایشی، خنده های غیر طبیعی و نامتعارف و پوشش های اغوا گرانه، به نحو مشهود و ملموس به چشم می خورد. شخصیت نمایشی برای جلب توجه و در نگاه دیگران بودن، از هیچ کوشش و تلاشی دریغ نمی کند. چنانچه علی رغم سعی و کوشش به خرج داده، این امر میسر نگردید، دنیا برای فرد دارای اختلال شخصیت نمایشی تیره و تار می گردد. در این شرایط، دلشوره و استرس و آشفتگی در وجود این افراد غلیان پیدا می کند. همچنین در این وضعیت، شخصیت هیستریونیک، نه تنها عنان کنترل خود را از کف می دهد، بلکه عصبانیت و خشم سرتاسر وجودش را به تسخیر در می آورد. لازم به ذکر است که واژه هیستریونیک، در معنای نمایشی تعبیر می شود.  

نشانه‌های اختلال شخصیت نمایشی

فرد مبتلا به این اختلال در تمامی جنبه‌های زندگی به دنبال جلب‌توجه است، این حالات در سال‌های پایانی نوجوانی تا قبل از بزرگ‌سالی آغاز می‌شود، حداقل پنج مورد از موارد زیر باید در فرد دیده‌شده باشد.

• اگر به هر دلیلی فرد موردتوجه دیگران نباشد احساس ناراحتی و کلافگی می‌کند.

• معمولاً رفتارشان تحریک‌کننده و از نظر جنسی اغواگری است.

• احساسات خود را سطحی نشان می‌دهند و یا خیلی سریع هیجاناتشان تغییر می‌کند.

• در گفت‌وگو به جزئیات نمی‌پردازند و کلی‌گو هستند.

• در بروز هیجانات و احساساتشان بزرگنمایی می‌کرده و نمایشی نشان می‌هند.

• به‌راحتی تحت تأثیر شرایط و دیگران قرار می‌گیرند و تلقین‌پذیرند.

• روابطشان را بیشتر از آنچه واقعاً هست صمیمی می‌دانند.

گروهای متفاوت شخصیت نمایشی

شخصیت نمایشی با توجه نوع رفتارشان چند گروه می‌شوند که در ادامه مختصری با آنها آشنا می‌شویم.

شخصیت نمایشی کودک

این گروه به‌شدت به دیگران وابسته هستند و با رفتارهای فریب‌دهنده یا اغراق‌آمیزی مثل گریه شدید یا غش کردن آن‌هم به شکلی کودکانه سعی در جلب نظر دیگران دارند. شدت این رفتار کودکانه به این بستگی دارد که فرد ازنظر روانی در چه سطحی باشد هرچه بلوغ روانی کمتر باشد رفتار کودکانه بیشتر می‌شود.

هیجان و احساسات این گروه سریعاً تغییر می‌کند، عشق پرشور و تند خیلی سریع به احساس گناه و خشم تبدیل می‌شود. در صورت مخالفت با آنها، به‌سرعت کج‌خلق می‌شوند و نظرشان درباره فرد تغییر می‌کند.

شخصیت نمایشی سرزنده

این افراد گرم و صمیمی هستند، به ویژه در روابط بین فردی خون‌گرم و خوش‌بین و مهربان هستند. نیازمند تحریک و هیجان هستند، سریع و بانشاط حرکت می‌کنند، سرحال وارد جمع می‌شوند یا آنجا را ترک می‌کنند، معمولی و به هنجار به نظر می‌رسند، دیگران را به سادگی متقاعد می‌کنند. پروژه و اهدافی در ذهن دارند ولی بعد از مدتی بدون اینکه به قول و حرف خود عمل کنند با روابطی پریشان برمی‌گردند.

شخصیت نمایشی موافق

هدف زندگی این افراد این است که دیگران را دوست داشته باشند و به همین دلیل دیگران را تحسین و حتی چاپلوسی می‌کنند. به اطرافیان نشان می‌دهند که حاضرند هر کاری برای آنها انجام بدهند. مرتب سعی می‌کنند تا دیگران به آنها نظر مثبتی داشته باشند، اکثر اوقات مصالحه طلب و مهربان به نظر می‌آیند زیرا خشم و عصبانت خود را بروز نمی‌دهند و پشت نقاب مهربانی پنهان می‌کنند.

دلایل بروز اختلال شخصیت اجتماعی

معمولاً در خانواده‌ای بزرگ‌شده‌اند که شیوه تربیتی متضادی داشتند، احتمالاً در کودکی مورد بی‌اعتنایی پدر و مادر قرارگرفته‌اند به‌ویژه از سمت مادر به آنها توجه نشده و مادر به آنها ابراز محبت نکرده است.

به همین دلیل تنها وقتی به آنها توجه شده که رفتار نمایشی داشته اند و یاد گرفتند که از این طریق توجه والدین را بدست بیاورند. برخی نیز از رفتار نمایشی پدر و مادر الگو گرفته اند.

شخصیت نمایشی به عنوان همسر

ارتباط عاطفی با یک شخصیت نمایشی مشکلات زیادی دارد، از طرفی او به شما به‌عنوان همسر وابسته است و از طرفی دیگر همیشه به دنبال جلب‌توجه دیگران است. در چنین رابطه‌ای شما باید به‌صورت دائمی انرژی زیادی برای برآوردن نیازهای او صرف کنید، این فرد کوچک‌ترین بی‌توجهی به خود را عذابی بزرگ می‌پندارند. همچنین رفتار آنها در مجالس و میهمانی‌ها توجه همه را جلب می‌کند که احتمال دارد به‌عنوان همسر یا همراه خجالت‌زده شوید.

این افراد توانایی حفظ یک رابطه پایدار و عمیق را ندارند و معمولاً دمدمی‌ مزاج در روابط عاطفی هستند. نکته دیگر اینکه بیشتر دوستان آنها از جنس مخالفشان هستند و احتمال اینکه از انتخاب خود به‌عنوان همسر پیشمان می‌شوید.

متاسفانه بسیاری قبل از ازدواج به هیچ کدام از این مسائل که ذکر شد توجه نمی‌کنند و تصور می‌کنند که با شروع زندگی مشترک می‌توانند روی همسر خود تاثیر بگذارند ولی ما در بهترین کلینیک اعصاب و روان در تهران شاهد هستیم که این افراد چه رنجی را تحمل می‌کنند.

شخصیت نمایشی و روابط عاطفی و جنسی

تخیلات جنسی در مورد افرادی که با آنها در ارتباط هستند بین افراد مبتلابه اختلال شخصیت نمایشی شایع است البته درباره این تخیلات صحبت نمی‌کنند و ازنظر جنسی اهل لاس زدن و عشوه‌گری هستند. احتمالاً دچار کژ کاری روانی-جنسی را دارند، احتمال دارد زنان نمایشی به آنورگاسمی و مردان نیز به ناتوانی جنسی مبتلا شوند.

آنها نیاز دارند مدام مطمئن شوند که در برابر جنس مخالف جذابیت دارند به همین دلیل بسیاری از اوقات تکانه‌های جنسی خود را فعال می‌کنند. البته معمولاً روابط آنها در همان سطح باقی می‌ماند، آنها مغرور، دمدمی و غرق در خود به نظر می‌رسند، همین نیازها و وابستگی ها به دیگران و اینکه خیلی زود به دیگران اعتماد می‌کنند باعث می‌شود فریب دادنشان کار راحتی باشد.

عوارض اختلال شخصیت نمایشی

• افسردگی

• اختلال در روابط اجتماعی

• اختلال در روابط عاطفی

• اختلال در روابط شغلی و کاری

• واکنش نامناسب در برابر ترس و شکست

رفتار با یک شخصیت نمایشی

• تلاشی برای تغییر جهان‌بینی او نکنید

• رفتارهای او ناشی از سوء نیست

• باید قبول کنید در این افرا تغییرات به کندی اتفاق می‌افتد

• او را نصیحت و موعظه نکنید

• سعی کنید درک کنید که ریشه رفتار مشکل‌سازش چه افکار و ترس‌هایی است

• اجازه ندهید شما را به بازی بگیرد

• مرزبندی مشخص خود را به او نشان دهید

تشخیص اختلال شخصیت نمایشی

در مراجعه به پزشک اول با انجام آزمایش و معاینه باید اطمینان حاصل شود که بیماری فیزیکی باعث بروز این حالات نشده باشد سپس بیمار را به یک روانپزشک یا روانشناس ارجاع می‌دهند.

آنها معمولاً در مصاحبه جلسات روان‌شناختی با درمانگر کاملاً همکاری می‌کنند و حتی مشتاق‌اند که تاریخچه‌ای از خود را با جزئیات ارائه دهند، هنگام گفت‌وگو معمولاً ژست، تأکید و مکث‌های نمایشی دیده می‌شود. لغزش زیانی آنها در صحبت کردن زیاد است و زبانی پر زرق و برق دارند.

اظهار نظر عاطفی در حین مصاحبه آنها شایع است. وجود احساساتی خاص مانند خشم، غم و میل جنسی را در خود انکار می‌کنند یا نمی‌پذیرند. نتیجه در معاینات روان‌شناختی‌شان طبیعی است، به‌غیراز اینکه در تمرین مربوط به تمرکز و ریاضی اصراری ندارند و مسائل عاطفی را نیز فراموش می‌کنند.

درمان اختلال شخصیت نمایشی

مثل سایر اختلالات شخصیت افراد مبتلا اعتقادی به اینکه مشکلی وجود دارد و باید درمان شوند ندارند. از طرفی چون در بروز احساسات خود اغراق می‌کنند احساسات و هیجان‌شان را بیشتر و بزرگ‌تر از چیزی که واقعاً هست نمایش می‌دهند درمان کار دشواری در راه درمان این افراد دارد. البته ممکن فرد به دلیل مشکلاتی مانند افسردگی ناشی از مورد توجه نبودن به درمانگر مراجعه و درخواست کمک کند.

روان درمانی اختلال شخصیت نمایشی

این بیماران معمولاً از احساسات خود بی‌خبر هستند، به دلیل اینکه احساسات درونی خود را بشناسند یک فرآیند درمانی مهم است. روان‌درمانی (نوعی مشاوره) برپایه روانکاوی به دو صورت گروهی و فردی می‌تواند برای درمان این افراد مفید باشد. همچنین طرح‌واره درمانی که توسط یانگ طراحی شده نیز برای این افراد مفید باشد. مدت زمان درمان این اختلال از چند ماه تا چند سال زمان نیاز دارد در قالب جلسات هفتگی نیاز دارد.

 دارو درمانی اختلال شخصیت نمایشی

از داروهای ضدافسردگی، ضد اضطراب و ضد روان‌پریشی برای بهبود علائم می‌توان مفید باشد.

پیشگیری از ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی

تاکنون راهی برای پیشگیری از ابتلا به این اختلال شخصیتی پیدا نشده، اما روش‌های خاص روان‌درمانی می‌شود به فردی که مستعد این بیماری است را کمک کرد تا راه و روشی برای سازنده برای برخورد با موقعیت‌ها پیدا کند.