نحوه اظهار اراده در عقد نکاح

قبلا ضمن مقاله ای جداگانه به بررسی تعلیق در عقد نکاح پرداخته شد ؛ با این حال وجود اراده در عقد نکاح و قرارداد های دیگر به تنهایی برای تحقق عقد کافی نیست ؛ بلکه این اراده باید بیان و اظهار شود که این مسئله در مورد عقد نکاح به علت جایگاه خاص آن بسیار با اهمیت است . در واقع چون عقد نکاح قراردادی مهم است و تعهدات سنگینی را برای طرفین عقد ایجاد می کند ، لذا طرفین باید صریحا اراده خود مبنی بر تشکیل خانواده را با به کار بردن و اظهار الفاظی اعلام نمایند تا آثار عقد نکاح به بار آید و طرفین متعهد به آن گردند . در واقع قانونگذار صرف رابطه جنسی میان زن و مرد و معاشرت و مراودات آنان را برای تحقق ازدواج کافی نمی داند ؛ بلکه می خواهد که از آغاز هیچگونه شک و شبهه و ابهامی در قصد عقد نکاح و اکراه در عقد نکاح وجود نداشته باشد و بدین خاطر ، ادا نمودن و اظهار داشتن الفاظی که صریحا دلالت بر قصد نکاح دارند را لازم می داند . به همین مناسبت در ادامه این مقاله قصد داریم به بررسی نحوه اظهار اراده در نکاح بر اساس فقه و قانون بپردازیم .

نحوه اظهار اراده در نکاح

در عقد نکاح مانند سایر عقود و قراردادها ، اراده باطنی و درونی زوجین برای تحقق عقد به تنهایی کافی نیست ؛ بلکه این اراده باید با بیان الفاظی که در بیان مقصود صراحت دارد ، اظهار و اعلام گردد . ماده 1062 قانون مدنی در رابطه با اظهار اراده برای انعقاد ازدواج چنین پیش بینی نموده است : " نکاح واقع می شود به ایجاب و قبول ؛ به الفاظی که صریحا دلالت بر ازدواج نماید " . کسی که ابتدا اراده خود را برای نکاح با لفظی که صریح در بیان مقصود باشد اعلام می کند ، ایجاب کرده و طرف دیگری که با به کار بردن لفظی رابطه ازدواج را می پذیرد ، قبول می نماید . بر اساس قواعد حقوقی طرفی که ایجاب نموده را موجب و طرفی که قبول کرده را قابل می گویند . 

در رابطه با نحوه اظهار نمودن اراده برای عقد ازدواج چند نکته مطرح است که عبارتند از تاثیر یا عدم تاثیر نوشتن برای اظهار اراده در عقد نکاح ، نداشتن قدرت تکلم برای اعلام اراده ، شرط عربی بودن اظهار اراده برای ازدواج و بیان اراده در نکاح به زبان گذشته که در قسمت های بعد به بررسی هر یک از این موارد خواهیم پرداخت و در مقاله ای جداگانه انحلال عقد نکاح را بررسی می کنیم .

نکته بعدی در مورد نحوه اظهار اراده برای ازدواج آن است که آیا حتما باید الفاظ با زبان ادا شوند و یا اینکه با استفاده از عمل کتابت و یا نوشتن نیز می توان قائل به صحت عقد نکاح بود ؟ طبق نظر فقهای اسلامی معمولا نوشته را برای تحقق عقد نکاح کافی نمی دانند و استدلال می کنند به اینکه " نوشته " نوعی کنایه است و در بیان قصد نکاح صراحتی ندارد و به همین دلیل عقد نکاح حتما باید با ادای لفظ صورت گیرد و نه با نوشتن . با این حال ، امروزه که تعداد افراد با سواد بیشتر شده است و نوشتن نقش مهمی در زندگی افراد پیدا کرده است و قانونگذار هم برای سند نقش مهم و جایگاه والایی در نظر گرفته است ، شاید بتوان گفت نوشتن نیز می تواند به عنوان یکی از نحوه های ابراز اراده برای عقد نکاح مورد شناسایی قرار بگیرد .

نداشتن قدرت تکلم برای اظهار اراده

یک نکته مهم در رابطه با نحوه اظهار اراده در نکاح آن است که اگر زوجین قدرت تکلم نداشته باشند ، تکلیف عقد نکاح چیست ؟ پاسخ به این سوال ضمن ماده 1066 قانون مدنی آمده است که بر اساس آن ، هنگامی که هر دوی زوجین یا یکی از آنها قدرت تکلم نداشته و لال باشند ، عقد نکاح با اشاره از طرف شخص لال نیز واقع می شود ؛ مشروط بر اینکه به وضوح نشان دهنده قصد وی برای نکاح باشد . لذا نداشتن قدرت سخن گفتن مانع عقد نکاح نخواهد بود .

شرط عربی بودن اظهار اراده

در حقوق جدید بر خلاف آنچه برخی از فقهای اسلامی گفته اند ، عربی بودن شرط تحقق عقد نکاح نمی باشد ؛ یعنی لازم نیست که ایجاب و قبول توسط زوجین حتما با زبان عربی بیان شوند ؛ زیرا خصوصیتی در به کار بردن الفاظ عربی وجود ندارد و اینکه در ماده 1062 قانون مدنی نوشته شده " نکاح واقع می شود به ایجاب و قبول ؛ به الفاظی که صریحا دلالت بر ازدواج نماید " نیز تایید کننده همین نظر است . پس ایجاب و قبول ممکن است با هر زبانی واقع شوند و اشکالی ندارد که شیوه اظهار اراده برای ازدواج مثلا با زبان فارسی باشد .

اظهار اراده در نکاح به زبان گذشته

اکثر فقهای شیعه بر این عقیده اند که اظهار اراده برای نکاح باید به زبان گذشته و با استفاده از صیغه ماضی باشد . با این حال بسیاری از فقها معتقدند که حتما لازم نیست که عقد نکاح با صیغه ماضی یا گذشته ادا شود ؛ بلکه آنچه در عقد نکاح مهم است ، قصد باطنی است . بنابراین هر لفظی که دلالت بر اراده ازدواج کند ، صحیح و معتبر است و ادای اراده در عقد نکاح مثلا به زبان حال ، موجب بطلان عقد نکاح نخواهد بود .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد نحوه اظهار اراده در عقد نکاح به سایت عدل نوین مراجعه کنید . کارشناسان مرکز عدل نوین نیز آماده اند تا به سوالات شما عزیزان پاسخ دهند.