حکم تعلیقی چیست؟

حکم تعلیقی چیست؟

دادگاه صادر کننده حکم می تواند در مورد جرائم تعزیری درجه سه تا هشت اجرای تمام یا قسمتی از حکم و مجازات را معلق کند . البته امکان تقاضای تعلیق مجازات از طرف محکوم علیه و دادستان نیز در صورت گذشت یک سوم از مدت مجازات وجود دارد . 

تعلیق مجازات به این معناست که دادگاه صادر کننده حکم می تواند اجرای تمام یا قسمتی از حکم و مجازات تعیین شده را برای مدت یک تا پنج سال و با توجه به شرایطی به تاخیر اندازد . این تاسیس حقوقی مزایای فراوانی دارد از جمله آنکه به اصلاح مجرمان و کمک به بازگشت آن ها به اجتماع کمک کرده و همچنین جمعیت زندان ها را کاهش می دهد و از تاثیرات مخرب محیط زندان بر مجرم هم پیشگیری می کند .

مواد 46 تا 59 قانون مجازات اسلامی به حکم تعلیقی اختصاص دارد که دادگاه برای صدور حکم معلق باید شرایط و ضوابطی را مدنظر قرار دهد به همین منظور در ادامه  این مقاله به شرایط عمومی تعلیق مجازات ، کسانی که می توانند تعلیق مجازات را درخواست کنند ، انواع تعلیق مجازات ، جرائم غیر قابل تعلیق و شرایط لغو قرار تعلیق مجازات می پردازیم .

شرایط عمومی تعلیق حکم و مجازات

تعلیق مجازات تنها در مورد جرائم تعزیری درجه سه تا هشت صادر می شود و در مورد جرائم حدی و دیه یا قصاص امکان صدور تعلیق حکم و مجازات وجود ندارد . تعزیر ، مجازاتی است که در شرع نیامده و مبنای جرم انگاری آن مصالح و منافع جامعه است .

لازم به ذکر است که در تعلیق حکم و مجازات ، مجرم تنها از جنبه عمومی مجازات رهایی می یابد اما جنبه خصوصی مجازات پابرجاست و حکم به پرداخت خسارت یا دیه در این موارد اجرا می شود . در صورتی که متهم در مدت تعلیق اجرای مجازات مرتکب جرم جدیدی نشود ، نه تنها اجرای مجازات از وی برداشته می شود بلکه آثار تبعی جرم هم از سجل کیفری فرد پاک می شود .

شرایط عمومی تعلیق حکم و مجازات با تعویق صدور حکم برابر است و بر مبنای ماده 40 قانون مجازات اسلامی قاضی می تواند در صورت وجود شرایط زیر اجرای مجازات را معلق کند :

1- وجود جهات تخفیف 

بر طبق ماده 38 قانون مجازات اسلامی " جهات تخفیف عبارتند از :

الف- گذشت شاكی یا مدعی خصوصی

ب- همكاری مؤثر متهم در شناسایی شركا یا معاونان ، تحصیل ادله یا كشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به كار رفته برای ارتكاب آن

پ- اوضاع و احوال خاص مؤثر در ارتكاب جرم ، از قبیل رفتار یا گفتار تحریك آمیز بزه دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتكاب جرم

ت- اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار مؤثر وی درحین تحقیق و رسیدگی

ث- ندامت، حسن سابقه و یا وضع خاص متهم از قبیل كهولت یا بیماری

ج- كوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی برای جبران زیان ناشی از آن

چ- خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیانبار جرم

ح- مداخله ضعیف شریك یا معاون در وقوع جرم "

2 – پیش بینی اصلاح مرتکب

3 – جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران

4 – فقدان سابقه کیفری موثر

همانطور که در بالا اشاره کردیم تعلیق حکم و مجازات تنها در مورد جرائم تعزیری درجه سه تا هشت امکان پذیر است . 

چه کسانی می توانند تعلیق حکم و مجازات را درخواست کنند

دادگاه می‌ تواند تمام یا قسمتی از حکم و مجازات را مورد تعلیق قرار دهد . در ماده 46 قانون مجازات اسلامی آمده تعلیق اجرای مجازات پس از گذراندن یک سوم مجازات نیز پذیرفته شده است و دادستان می تواند تعلیق اجرای بقیه مجازات را از دادگاه صادر کننده حکم قطعی تقاضا کند .

محکوم‌ علیه هم می‌تواند پس از گذراندن یک سوم از مدت مجازات ، تقاضای تعلیق اجرای بقیه مجازات را مطرح کند . در توضیح این مطلب باید گفت که صادرکننده حکم قطعی به شرح مذکور در ماده فوق می‌تواند دادگاه بدوی صادرکننده رأی باشد یا دادگاه تجدید نظر ؛ که پس از نقص رأی برائت رأسا مبادرت به انشای صدور حکم کرده است .

جرائم غیر قابل تعلیق

همانطور که در ماده 47 قانون مجازات اسلامی مشاهده می کنیم " صدور حکم و اجرای مجازات در مورد جرائم زیر و شروع به آن ها قابل تعلیق و تعویق نیست :

الف – جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور ، خرابکاری در تاسسیسات آب ، برق ، گاز ، نفت و مخابرات .

ب – جرائم سازمان یافته ، سرقت مسلحانه یا مقرون به آزار ، آدم ربایی و اسید پاشی .

پ – قدرت نمایی و ایجاد مزاحمت با چاقو یا هر نوع اسلحه ی دیگر ، جرائم علیه عفت عمومی ، تشکیل یا اداره مراکز فساد و فحشا .

ت – قاچاق عمده مواد مخدر یا روانگردان ، مشروبات الکلی و سلاح و مهمات و قاچاق انسان .

ث – تعذیر بدل از قصاص نفس ، معاونت در قتل عمدی ، محاربه و افساد فی الارض .

ج – جرائم اقتصادی با موضوع جرم بیش از یکصد میلیون ریال .

انواع تعلیق حکم و مجازات

بر مبنای ماده 48 قانون مجازات اسلامی : " تعلیق مجازات با رعایت مقررات مندرج در تعویق صدور حکم ، ممکن است به طور ساده یا مراقبتی باشد .

در تعلیق ساده فرد متهم تعهد می‌کند که در مدت تعلیق هیچ نوع جرمی را انجام ندهد، به موجب ماده ۵۲ قانون مجازات اسلامی : “هر گاه محکوم از تاریخ صدور قرار تا پایان مدت تعلیق ، مرتکب جرم عمدی موجب حد ، قصاص ، دیه یا تعزیر تا درجه هفت نشود ، محکومیت تعلیقی بی‌اثر می‌شود .

اما در تعلیق مراقبتی علاوه بر رعایت شرایط تعلیق ساده ، محکوم باید دستوراتی را نیز که دادگاه معین می نماید را در مدت تعلیق انجام دهد . این دستورات که در ادامه به آن ها اشاره شده و قاضی به صلاح دید خود می تواند یکی از این موارد یا تمام آن ها را تعیین کند :

الف. حضور به موقع در زمان و مکان تعیین شده توسط مقام قضایی یا مددکار اجتماعی ناظر

ب. ارائه‌ی اطلاعات و اسناد و مدارک تسهیل کننده‌ی نظارت بر اجرای تعهدات محکوم برای مددکار اجتماعی

پ. اعلام هرگونه تغییر شغل، اقامتگاه یا جابه‌جایی در مدت کمتر از پانزده روز و ارائه‌ی گزارشی از آن به مددکار اجتماعی

ت. کسب اجازه از مقام قضایی به منظور مسافرت به خارج از کشور

شرایط لغو قرار تعلیق حکم و مجازات

طبق ماده 54 قانون مجازات اسلامی : "هر گاه محکوم از تاریخ صدور قرار تا پایان مدت تعلیق ، مرتکب یکی از جرائم عمدی موجب حد ، قصاص ، دیه یا تعذیر تا درجه هفت شود ، پس از قطعیت حکم اخیر ، دادگاه قرار تعلیق را لغو و دستور اجرای حکم معلق را نیز صادر و مراتب را به دادگاه صادرکننده قرار تعلیق اعلام می کند . دادگاه به هنگام صدور قرار تعلیق به طور صریح به محکوم اعلام می کند که اگر در مدت تعلیق مرتکب یکی از جرائم فوق شود ، علاوه بر مجازات اخیر مجازات معلق نیز درباره وی اجرا می گردد ."

بنابراین اگر محکوم در طول مدت تعلیق مجازات مرتکب یکی از جرائم عمدی موجب حد ، قصاص ، دیه و یا تعزیر درجه هفت شود دادگاه قرار تعلیق مجازات را لغو کرده و دستور اجرای حکم معلق را صادر می کند .