ظهر نویسی یعنی چه و دارای چه شرایطی است

ظهر نویسی یعنی چه؟

«ظهر نویسی» به معنای نوشتن پشت سند تجاری است و طبق تعریف ترمینولوژی حقوق؛ دارنده سند دین و به خصوص اسناد تجاری، در پشت سند دستور یا اجازه می ‌دهد (خطاب به مدیون) که مبلغ سند را به فرد دیگری انتقال دهد.

بنابراین ظهر نویس شخصی است که عمل ظهر نویسی را انجام داده و کسی که ظهر نویسی به نفع او صورت گرفته، منتفع ظهر نویسی نامیده می شود.

شرایط عمومی و کلی ظهر نویسی کدامند؟

۱. حتماً و الزاماً باید امضا شده باشد:

طبق ماده ۲۴۶ قانون تجارت «ظهر نویسی می بایست به امضای ظهر نویس برسد…»

بنابراین جهت صحت ظهر نویسی لازم است رضایت و امضای او پشت سند تجاری باشد. البته لزومی ندارد که امضا حتما در پشت سند باشد و ممکن است با یک برگه دیگر به سند تجاری ضمیمه شود.

۲. قید کردن نام منتقل ‌الیه (شخصی که سند به او منتقل شده) الزامی نیست.

طبق ماده ‌۲۴۶ قانون تجارت «…امکان دارد در ظهر نویسی تاریخ و نام فردی که برات به وی انتقال داده می ‌شود درج گردد.»

بنابراین ممکن است ظهر نویسی به نام شخص دارنده یا به حواله کرد فرد باشد همچنین ممکن است سفید امضا باشد؛ همچنین می ‌توان بدون ذکر نام منتقل ‌الیه و با ‌صرف امضا کردن پشت برات، انتقال پیدا کند. در این موارد دارنده مختار است در کنار امضای ظهر نویس اسم خود یا هر فرد دیگر را که می خواهد و قصد انتقال به او را دارد ذکر کند، یا بدون درج نام و بدون امضا بار دیگر آن سند را به فرد دیگر منتقل کند.

۳. قید تاریخ الزامی نیست؛ ذکر تاریخ در ظهر نویسی الزامی نیست ولی ذکر کردن تاریخ، علاوه بر اسناد تجاری، در تمام اسناد و تعهدات، این فایده را دارد که اهلیت طرفین در هنگام انعقاد قرارداد و انتقال را می توان تشخیص داد.

طبق ماده ‌۲۴۸ قانون تجارت «هر زمانی ظهر نویس در ظهر نویسی تاریخ مقدمی درج نماید مزور شناخته می ‌شود.»

انواع ظهرنویسی کدامند؟

سه نوع ظهر نویسی داریم:

۱. ظهرنویسی به جهت انتقال

طبق ماده‌ ۲۴۷ قانون تجارت «ظهر نویسی مبنی بر انتقال برات است…»

بنابراین اصل بر ظهر نویسی این است که به ‌عنوان انتقال است؛ یعنی طبق آن وجه سند به فردی انتقال پیدا می کند که ظهر نویسی به نفع او صورت گرفته است. بنابراین زمانی که حقوق دارنده فعلی به فرد دیگری منتقل شود، ظهر نویسی برای انتقال نامیده می شود.

در باب انتقال چک پس از واخواست نظریه مشورتی صادر شده است که عبارتست از:

۲. ظهرنویسی به جهت وکالت

اصل در ظهر نویسی این است که ظهر نویسی جهت انتقال صورت می گیرد؛ منتها ممکن است وکالت در وصول در ظهر نویسی ذکر شده باشد.

این ظهر نویسی عبارت است از اینکه دارنده ‌سند تجاری، مالکیت سند و حقوق خود را به فرد دیگری منتقل نکرده، بلکه با ظهر نویسی به دیگری وکالت می دهد مبلغ سند تجاری را وصول کند. طبق ماده ‌۶۷۸ قانون مدنی؛ این نوع ظهر نویسی با فوت و حجر موکل، وکالت دارنده منعزل می گردد.

طبق ماده۶۷۲ قانون مدنی:

«وکیل در مسئله ای نمی ‌تواند برای آن مسئله به فرد دیگری وکالت دهد مگر اینکه صریحا یا به دلالت قرائن، وکیل در توکیل باشد» در وکالت در وصول به وسیله ظهر نویسی نیز این امر صادق است.

ظهر نویسی یعنی چه و دارای چه شرایطی است

۳. ظهر نویسی به‌ عنوان وثیقه

ظهر نویسی فوق که منتفع از ظهر نویسی بسته به سند ظهر نویسی ‌شده، حق بستانکاری با وثیقه را به دست می آورد و می بایست این مراتب در سند ظهر نویسی شده ذکر شود.»

بنابراین ظهر نویس در کنار امضای خود و در پشت سند تجاری عباراتی مثل برای تضمین، وثیقه یا رهن را نوشته که اگر ظهر نویس در زمان معین شده در سند بدهی خود را پرداخت نکند، طلبکار بتواند طلبش را از آن وثیقه بگیرد. قابل ذکر است این نوع ظهر نویسی در حقوق ایران پذیرفته نشده است.

 آیا پس از واخواست سند تجاری سفته یا چک، می توان با ظهر نویسی آن را به دیگری انتقال داد یا خیر؟

اگر این انتقال صحیح است، آیا احکام ظهر نویسی در اسناد تجاری و مزایا و امتیازهای مذکور برای آن سند قابل اعمال است یا خیر؟

 پس از واخواست سند تجاری، انتقال حقوق دارنده به شخص ثالث برابر مقررات خاصی که در مواد ۲۷۰ و ۲۷۱ قانون تجارت پیش‌بینی شده است، به عمل می آید و با صرف ظهر نویسی امکان پذیر نیست. با این حال، بدیهی است هر امضائی که در سند به عمل می آید، برای امضاء کننده برابر مقررات عام حقوق مدنی واجد آثاری خواهد بود که احراز آن با مرجع قضائی رسیدگی‌کننده است.

مسئولیت تضامنی در حساب مشترک چگونه است؟

اگر یکی از صاحبان حساب مشترک به دیگری برای صدور چک وکالت داده باشد، موضوع مشمول ماده ۱۹ قانون صدور چک خواهد بود و صادرکننده و صاحب حساب مشترک متضامناً مسئول پرداخت وجه چک خواهند بود.ظهر نویسی یعنی چه و دارای چه شرایطی است.

مسئولیت ظهر نویسان چگونه است؟

مطابق ماده ۲۴۹ قانون تجارت، ظهر نویس در برابر دارنده مسئول بوده و با اینکه برای ظهر نویس این امکان وجود دارد که به طور جزئی از خود سلب مسئولیت نماید، اما نمی ‌تواند کلاً از خود رفع مسئولیت نماید.

ظهر نویس زمانی مسئولیت دارد که پشت سند تجاری را امضا کرده باشد. مسئولیت تضامنی یعنی تمام مسئولین سند در عرض هم قرار داشته و دارنده سند تجاری می ‌تواند برای گرفتن تمام یا قسمتی از وجه سند به هر یک از آن ها که بخواهد و بدون رعایت ترتیب ظهر نویسی رجوع کند.

تفاوت ظهر نویسی و ضمانت چیست؟

ظهر نویس و ضامن دو شخص مستقل و جدا از هم هستند. ظهر نویس شخصی است که سفته در وجه او صادر شده و یا به او انتقال یافته و او با ظهر نویسی آن را به دیگری منتقل نموده است در صورت تحقق شرایط مذکور در قانون تجارت، ظهر نویس مورد بحث همراه با صادرکننده سفته و سایر ظهر نویس‌ها در مقابل دارنده سفته مسئولیت تضامنی دارد (همه با هم مسئولند).

اما ضامن شخص ثالثی است (غیر از صادرکننده و دارنده) که پرداخت وجه سفته را ضمانت کرده است ضامن مسئولیت تضامنی با صادرکننده و ظهر نویسان را ندارد بلکه فقط با کسی که از او ضمانت کرده مسئولیت تضامنی دارد؛ بنابراین فرض اینکه یک نفر هم ظهر نویس باشد و هم ضامن قانوناً ممکن نیست.