قانون آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی

‌قانون آئین‌نامه داخلی مجلس
شورای اسلامی
‌باب اول - کلیات
‌فصل اول - تشکیل و افتتاح مجلس
‌مبحث اول - تشکیل و افتتاح مجلس
‌اول - تشکیل مجلس
‌ماده 1 - محل مجلس شورای اسلامی ایران محل تشکیل اولین مجلس خبرگان است که قانون
اساسی ایران در آن به تصویب رسیده است و هیچ‌محل دیگری برای تشکیل جلسات عمومی
رسمیت ندارد مگر باتصویب دوسوم نمایندگان حاضر در مجلس.
‌تبصره - درمواقع اضطراری که اجتماع و تشکیل جلسات در محل رسمی ممکن نباشد، محل
جدیدتشکیل جلسات باید رسماًازطرف هیأت‌رئیسه به‌اطلاع نمایندگان برسد.

‌دوم - افتتاح مجلس
‌ماده 2 - نخستین جلسه هر دوره مجلس شورای اسلامی طبق اصل شصت و پنجم (65) قانون
اساسی با حضور حداقل دوسوم مجموع نمایندگان‌رسمیت می‌یابد. در آغاز جلسه آیات (35)
تا (42) سوره شوری تلاوت می‌شود.
‌پس از قرائت پیام مقام معظم رهبری مراسم سوگند انجام و در پایان جلسه، نمایندگان
به منظور بزرگداشت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت‌امام خمینی (‌ره) و شهیدان
انقلاب اسلامی و ادای احترام وتجدید عهد با آنان در مرقد مطهر آن حضرت و بهشت زهرا
حضور خواهند یافت.

‌سوم - تشریفات سوگند
‌ماده 3 - نمایندگان حاضر در مجلس طبق اصل شصت و هفتم (67) قانون اساسی سوگند یاد
می‌کنند. متن سوگند نامه توسط رئیس قرائت می‌شود‌و نمایندگان به حالت اجتماع در
حال قیام آن را تکرار و پس از انجام مراسم تحلیف، سوگندنامه را امضاء میکنند.
‌نمایندگان اقلیت‌های دینی این سوگند را با ذکر کتاب آسمانی خود یاد خواهند کرد.
‌نمایندگانی که در جلسه نخست شرکت ندارند باید در اولین جلسه رسمی که حضور پیدا
می‌کنند سوگند را بجا آورند و ذیل سوگندنامه را امضاء کنند.

‌چهارم - جایگاهها
‌ماده 4 - جایگاه نمایندگان، پس از ارائه اعتبارنامه نمایندگان به مجلس به حکم
قرعه تعیین می‌شود و در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد.‌قرعه‌کشی هر شش ماه یکمرتبه
تجدید می‌شود. نمایندگانی که در قرعه قبل در قسمت جلو مجلس بوده‌اند به حکم قرعه
در قسمت دوم مجلس استقرار‌خواهند یافت. در دو ردیف اول رئیس جمهور، معاونان و
مشاوران او، اعضای شورای نگهبان و هیأت وزیران و معاونان امور مجلس و دیگر افراد
مجاز‌طبق این آیین‌نامه خواهند نشست و افراد مذکور بهیچوجه مجاز به نشستن در صندلی
نمایندگان و یا تردد در محل استقرار نمایندگان نمی‌باشند.
‌ماده 5 - خبرنگاران و تماشاچیان با داشتن کارت مخصوص همان جلسه و نیز مامورین
انتظامات مجلس در محل‌های مخصوص، حق حضور‌خواهندداشت و باید در تمام مدت جلسه ساکت
باشند و از هرگونه بی‌نظمی خودداری کنند. در غیراین صورت با دستور رئیس، تالار
جلسه را ترک‌می‌نمایند. در صورتی که عمل آنان مستوجب تعقیبات کیفری بشود فرد خاطی
بارعایت مقررات توسط مامورین انتظامات مجلس توقیف و به مراجع‌صالحه تسلیم خواهد
شد.
‌تبصره 1 - هریک از نمایندگان می‌تواند درهر جلسه برای حداکثر سه نفر که به آنها
اعتماد دارد، درخواست صدور کارت ورود به محل تماشاچیان‌را بنماید. انتظامات مجلس
موظف به صدور کارت برای آنان می‌باشد.
‌تبصره 2 - سازمان اداری مجلس، با رعایت موازین تعیین شده از طرف هیأت رئیسه، برای
خبرنگاران جرائد داخلی که طبق قانون مطبوعات‌اجازه انتشار دارند و برای خبرنگاران
خارجی با معرفی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کارت موقت غیرقابل انتقال صادر
می‌نماید.

‌پنجم - انتظام مجلس
‌ماده 6 - حفظ انتظام وامنیت محوطه مجلس بعهده رئیس مجلس و در غیاب او به عهده
نواب رئیس است. هیچ مقام و قوه‌ای بدون اجازه رئیس،‌حق مداخله در محوطه و امور
مجلس را ندارد.
‌ماده 7 - رئیس جمهور و معاونان او، وزیران به اجتماع یا به انفراد حق شرکت در
جلسات علنی مجلس را دارند و می‌توانند مشاوران خود را نیز‌همراه داشته باشند و
رئیس قوه قضائیه برای شرکت در مراسم تحلیف رئیس جمهور در مجلس شرکت می‌کند و
همچنین اعضای شورای نگهبان حق‌حضور در کلیه جلسات رسمی مجلس را دارند و چنانچه طرح
یا لایحه‌ای با قید دو یا سه فوریت در دستور مجلس قرار گیرد اعضاء شورای
نگهبان‌باید در آن جلسه شرکت نمایند.
‌تبصره 1 - در صورتی که مسؤولین اجرائی یا قضائی از طرف رئیس مجلس برای دفاع و
توضیح طرح و یا لایحه دعوت شده باشند، شرکت آنان‌درجلسات مربوط به آن طرح و لایحه
بلامانع است.
‌تبصره 2 - رئیس و دادستان دیوان محاسبات و معاونان امور مجلس وزراء و سازمان
برنامه و بودجه و آن عده از کارکنان و مستخدمین مجلس که‌حضور آنان در تالار جلسه
ضروری باشد با اجازه هیأت رئیسه حق حضور در جلسات را دارند.
‌ماده 8 - حمل هر نوع اسلحه برای کسانی که وارد ساختمان اصلی مجلس می‌شوند مطلقاً
ممنوع است.

‌مبحث دوم - تشکیلات قانونگذاری مجلس

‌اول - هیأت‌های رئیسه مجلس

‌الف - هیأت رئیسه سنی
‌ماده 9 - مسن‌ترین فرد از نمایندگان حاضر به‌عنوان رئیس سنی و فرد بعدی به‌عنوان
نایب رئیس و دو نفر از جوانترین نمایندگان حاضر به سمت‌منشی معین می‌شوند و در
جایگاه هیأت رئیسه قرار می‌گیرند. درصورت تساوی سن، هیأت رئیسه سنی با قید قرعه از
بین مسن‌ترین و جوانترین‌نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد.
‌اعلام هیأت رئیسه سنی با اداره کل قوانین مجلس است.
‌ماده 10 - وظایف هیأت رئیسه سنی، اداره جلسه افتتاحیه، انجام مراسم تحلیف، اقتراع
شعب و اجرای انتخابات هیأت رئیسه موقت است.

ب - هیأت رئیسه موقت
‌ماده 11 - انتخاب هیأت رئیسه موقت در دومین جلسه علنی مجلس انجام خواهد شد. ترکیب
و طرز انتخاب آن مانند هیأت رئیسه دائم است، به‌جز اینکه اکثریت نسبی در انتخاب
رئیس کافی خواهد بود.
‌هیأت رئیسه موقت بلافاصله پس از انتخاب، با متن سوگندنامه هیأت رئیسه دائم مراسم
تحلیف را بجای خواهد آورد.
‌ماده 12 - وظایف هیأت رئیسه موقت اداره جلسات مجلس تا زمان تأیید اعتبارنامه
دوسوم نمایندگان و اجرای انتخابات هیأت رئیسه دائم و‌تمشیت امور اداری مجلس است.

ج - هیأت رئیسه دائم
‌ماده 13 - پس از تصویب اعتبارنامه حداقل دوسوم مجموع نمایندگان، هیأت رئیسه موقت
اقدام به انتخاب هیأت رئیسه دائم می‌کند، اعضای‌هیأت رئیسه دائم برای یکسال انتخاب
می‌شوند. مبنای تجدید انتخابات سالیانه، سالروز انتخابات هیأت رئیسه قبلی بوده و
درصورتی که با تعطیلات‌مصادف گردد در جلسه قبل از آن انجام می‌گردد و مسوولیت هیأت
رئیسه جدید از سالروز انتخابات قبل تفویض خواهد گردید.
‌ماده 14 - هیأت رئیسه دائم مرکب از رئیس، دو نایب رئیس، شش منشی و سه کارپرداز
می‌باشد.
‌ماده 15 - انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق آراء نمایندگان صاحب رأی است و
انتخاب نواب رئیس، منشی‌ها و کارپردازان هر کدام‌جداگانه و با اکثریت نسبی و رأی
مخفی و با ورقه خواهد بود. در صورتی که در انتخاب رئیس در نوبت اول اکثریت مطلق
حاصل نشود، در نوبت دوم‌اکثریت نسبی کافی خواهد بود.
‌تبصره 1 - چنانچه آراء برای رئیس، نواب رئیس، منشی‌ها، کارپردازان با یکدیگر
برابر باشد، حسب مورد به قید قرعه تعیین می‌شوند.
‌تبصره 2 - در صورتی به فرد غایب در جلسه می‌توان رأی داد که قبل از تشکیل جلسه
مربوط به انتخابات هیأت رئیسه، کتباً نامزدی خود را به‌اداره کل قوانین مجلس اعلام
کرده باشد.
‌ماده 16 - قبل از اخذ رأی برای هیأت رئیسه، اسامی داوطلبان به ترتیب وصول به هیأت
رئیسه بدون بحث در جلسه علنی اعلام خواهد شد.
‌ماده 17 - اعضاء هیأت رئیسه دائم، پس از انتخاب، در حضور نمایندگان به ترتیب زیر
سوگند یاد میکنند و موظف به رعایت دقیق مفاد آن‌می‌باشند.

‌بسم الله الرحمن الرحیم
«‌من به عنوان عضو هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی در برابر قرآن مجید به خداوند
قادر متعال سوگند یاد می‌کنم که حداکثر توان خود را برای اجراء‌آیین‌نامه داخلی
مجلس شورای اسلامی با مراعات بی طرفی کامل در انجام وظایف بکارگیرم و از هرگونه
اقدام مخالف آیین‌نامه اجتناب نمایم.»
‌ماده 18 - نواب رئیس به ترتیب تعداد آراء به عنوان نایب رئیس اول و نایب رئیس دوم
و درصورت تساوی آراء با قید قرعه انتخاب می‌شوند و در‌غیاب رئیس مجلس به ترتیب،
وظایف و اختیارات او را برعهده خواهند داشت.
‌تبصره - رئیس مجلس می‌تواند حتی هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمی را به ترتیب به
عهده نواب رئیس بگذارد.
‌ماده 19 - اگر رئیس مجلس پیش از انقضای مدت از ریاست استعفاء دهد یا فوت شودنواب
رئیس به ترتیب تقدم، جلسه را منعقد می‌سازند و متن‌استعفاء‌نامه را قرائت یا فوت
را اعلام می‌دارند. درمورد فوت به احترام متوفی جلسه ختم می‌شود و در هر صورت در
جلسه بعد نایب رئیس جلسه را‌تشکیل می‌دهد و رئیس جدید طبق آیین‌نامه داخلی مجلس
انتخاب می‌شود.
‌در مورد استعفاء بعد از اعلام و قرائت متن استعفاء نامه در مجلس و استماع توضیحات
رئیس مستعفی و مذاکراتی که نمایندگان لازم بدانند، چنانچه‌استعفاء پس گرفته نشود،
انتخاب رئیس جدید در جلسه بعد به عمل می‌آید، حداکثر توضیحات رئیس و مذاکرات
نمایندگان یکساعت خواهد بود.
‌تبصره 1 - در مورد فوت یا استعفاء سایر اعضای هیأت رئیسه نیز باید بدون تشریفات
در جلسه بعد انتخاب فرد یا افراد جدید به عمل آید.
‌تبصره 2 - انتخاب رئیس و هریک از اعضای هیأت رئیسه جدید برای مدت باقیمانده از
یکسال خواهد بود.
‌ماده 20 - هیچیک از اعضاء هیأت رئیسه مجلس نمی‌تواند به عضویت کمیسیون برنامه و
بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و در صورتی که‌هریک از اعضاء این کمیسیون به
عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از کمیسیون مستعفی شناخته شده و مطابق مراتب منظور
در این آیین‌نامه نسبت‌به تعیین کمیسیون جدید اقدام خواهند نمود و همچنین
نمی‌توانند به عنوان رئیس یا مخبر کمیسیون‌های مجلس انتخاب گردند و درصورتی که
رئیس یا‌مخبر کمیسیون‌ها به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از سمت خود در کمیسیون
مستعفی شناخته می‌شوند.
‌ماده 21 - وظایف و اختیارات رئیس مجلس عبارتند از :
1 - اداره جلسات مجلس به‌شرح مواد این آیین‌نامه.
2 - نظارت بر کلیه امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس.
3 - امضای کلیه احکام استخدامی براساس آیین‌نامه استخدامی کارکنان مجلس و سایر
قوانین و مقررات.
4 - امضای کلیه نامه‌های مربوط به امور قانون‌گذاری و پارلمانی مجلس.
5 - حضور در نهادهای قانونی که رئیس مجلس عضو آنها است.
6 - ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیأت رئیسه در رابطه با مسائل مختلف
مربوط به مجلس و واحدهای تابعه آن هر سه ماه یکبار به‌نمایندگان.
7- سایر موارد مذکور در قانون اساسی و دیگر مقررات.
‌ماده 22 - وظایف منشیان عبارتند از:
1 - مراقبت در ضبط و تحریر صورت مذاکرات و چاپ و توزیع آنها.
2 - قرائت طرحها و لوایح، پیشنهادها، نوشته‌ها و مطالبی که باید به اطلاع مجلس
برسد.
3 - تنظیم پیشنهادهای واصله از طرف نمایندگان به ترتیب وصول با قید شماره.
4 - ترتیب اجازاتی که نمایندگان در جلسه برای نطق می‌خواهند، با رعایت حق تقدم و
قید شماره ترتیب.
‌ماده 23 - وظایف و اختیارات هیأت رئیسه عبارتند از
1 - مسؤولیت کلیه امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس.
2 - تصویب بودجه پیشنهادی سالیانه مجلس و ارجاع آن به کمیسیون برنامه و بودجه و
محاسبات مجلس جهت طی مراحل قانونی.
3 - مشارکت در تصویب حقوق مالی نمایندگان طبق این آیین‌نامه.
4 - انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس.
5 - نظارت بر انجام امور مربوط به گزارشها و چاپ و توزیع آنها.
6 - تهیه و تنظیم برنامه هفتگی مجلس.
7 - مسؤولیت و نظارت بر رعایت اوقات و مهلت‌های قانونی مذکور در این آیین‌نامه.
8 - دعوت از وزیران و مسؤولان اجرائی و قضائی به مجلس.
9 - اعلام مراتب رد اعتبارنامه یا استعفای نمایندگان به وزارت کشور.
10 - بررسی و حل و فصل مسائل و مشکلات کمیسیون‌ها و شعب.
11 - حفظ شأن و منزلت و اقتدار مجلس و دفاع از حقوق و جایگاه قانونی نمایندگان.
12 - نظارت بر عملکرد نمایندگان منتخب مجلس در هیأت‌ها و مجامع و شوراها و دریافت
گزارش آنان.
‌تبصره - جلسات هیأت رئیسه با حضور حداقل دو سوم اعضاء که رئیس یا یکی از نواب
رئیس جزء آنان باشد رسمیت می‌یابد و مصوبات آن با‌رأی اکثریت مطلق عده حاضر معتبر
خواهد بود.

‌د - مسؤولیت مشترک هیأت رئیسه در برابر مجلس
‌ماده 24 - رئیس مجلس و سایر اعضای هیأت رئیسه در مورد انجام وظایف محوله در این
آیین‌نامه در برابر مجلس مسؤولیت مشترک دارند.
‌ماده 25 - هرگاه نمایندگان به کیفیت اداره جلسات یا سایر امور مجلس و نحوه ایفای
وظایف رئیس یا سایر اعضای هیأت رئیسه معترض باشند،‌می‌توانند طی تقاضای کتبی با
امضای حداقل بیست و پنج نفر و یا به‌درخواست کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس
از هیأت رئیسه، تشکیل هیأت‌رسیدگی به اعتراضات، مرکب از رؤسای کمیسیون‌های تخصصی و
هیأت رئیسه و اعضاء کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس را درخواست نمایند.‌ هیأت
رئیسه مکلف است ظرف مدت سه روز نسبت به تشکیل هیأت رسیدگی به اعتراضات، اقدام
نماید. هیأت اخیر مکلف است ظرف ده روز با‌حضور سه نفر از منتخبین معترضین، به
موضوع رسیدگی نماید. درصورتی که اکثریت اعضاء هیأت رأی بر عدم صلاحیت فرد مورد
اعتراض دادند‌عضویت وی در هیأت رئیسه تعلیق می‌گردد. گزارش هیأت در این باره در
جلسه غیرعلنی مورد بررسی قرار می‌گیرد و در اولین جلسه علنی مجلس‌بدون بحث به
رأی‌گیری گذاشته می‌شود. درصورت رد عدم صلاحیت، عضو مزبور به کار خود ادامه خواهد
داد و درغیر این صورت از سمت خود‌مستعفی شناخته می‌شود و حق شرکت در انتخابات مجدد
آن دوره را ندارد.
‌تبصره 1 - هیأت رسیدگی کننده به اعتراض، در ابتدای نخستین جلسه خود هیأت رئیسه‌ای
را وفق مقررات مربوط به انتخاب هیأت رئیسه‌کمیسیون‌ها، انتخاب می‌نمایند. جلسات
هیأت باحضور سه چهارم اعضاء رسمیت می‌یابد و مناط اعتبار تصمیمات آن، رأی اکثریت
مطلق حاضرین‌می‌باشد.
‌تبصره 2 - نمایندگان معترض و اعضاء مورد اعتراض هیأت رئیسه مجلس، حق رأی در جلسه
هیأت رسیدگی کننده به اعتراضات را ندارند.
‌تبصره 3 - رسیدگی فوق مانع از انجام وظایف قانونی کمیسیون اصل نودم (90) قانون
اساسی نسبت به طرز کار مجلس نخواهد بود و نمایندگان‌می‌توانند از آن طریق نیز نسبت
به عملکرد هیأت رئیسه نظارت و پیگیری نمایند.

‌دوم - شعب و کمیسیون‌ها

‌الف - شعب
‌ماده 26 - پس از انجام مراسم تحلیف، نمایندگان به حکم قرعه بطور مساوی به پانزده
شعبه تقسیم می‌شوند و افراد باقیمانده به‌ترتیب از شعبه اول‌به بعد، یک یک به شعب
افزوده می‌شوند. نمایندگانی که بعداً سوگند یاد می‌کنند به حکم قرعه به عضویت شعبی
که کسری دارند پذیرفته می‌شوند.
‌هر شعبه دارای یک رئیس، دو نایب رئیس، یک مخبر و دو منشی خواهد بود که جداگانه با
رأی مخفی با ورقه و با اکثریت نسبی بیش از یک سوم کل‌اعضاء شعبه، انتخاب می‌شوند و
در صورت تساوی به حکم قرعه عمل خواهد شد.
‌نتیجه انتخابات با ذکر آراء طی گزارشی به‌وسیله مخبر به اطلاع مجلس می‌رسد. مناط
اعتبار برای رسمیت جلسات شعب، حضور حداقل دوسوم اعضاء‌می‌باشد و تصمیمات شعب،
به‌جز در مورد انتخاب افراد، با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.
‌ماده 27 - هر یک از شعب برای تمام دوره نمایندگی رسمیت دارند و وظایف و اختیارات
آنها عبارتند از:
1- رسیدگی به اعتبارنامه‌ها.
2- تعیین اعضای کمیسیون تحقیق.
3- تعیین اعضای کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس.
4- بررسی و تشخیص صلاحیت نامزدهای عضویت درکمیسیون‌های تخصصی مجلس.
‌ماده 28 - هر یک از شعب موظفند صورتجلسات خود را با قید اسامی حاضرین و غایبین و
تأخیرکنندگان به وسیله دبیر شعبه تنظیم و تقدیم هیأت‌رئیسه مجلس نمایند.

ب - کمیسیون‌ها
‌ماده 29 - مجلس دارای کمیسیون‌های خاص شامل کمیسیون تحقیق، تدوین آیین‌نامه داخلی
مجلس، اصل نودم (90)، و کمیسیون‌های تخصصی‌با محدوده وظایف مشخص به‌شرح مواد این
آیین‌نامه خواهد بود. تعداد اعضاء کمیسیون تحقیق و کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی
مجلس هر کدام‌پانزده نفر و سایر کمیسیون‌های خاص و تخصصی بنا به تشخیص هیأت رئیسه
و رؤسای شعب دارای حداقل نوزده و حداکثر بیست و سه نفر عضو‌خواهند بود.

‌کمیسیونهای خاص

1 - کمیسیون تحقیق
‌ماده 30 - به منظور بررسی اعتبارنامه‌هایی که توسط شعب مورد تأیید قرار نگرفته و
یا از سوی نمایندگان مورد اعتراض واقع شده است هر یک از‌شعب موظفند پس از تعیین
هیأت رئیسه خود، بلافاصله دو نفر از اعضای خود را که آگاهی بیشتری به مسائل حقوقی
داشته و از صلاحیت لازم‌برخوردار باشند به‌عنوان اعضای اصلی و علی‌البدل کمیسیون
تحقیق انتخاب نمایند و نتیجه را به هیأت رئیسه گزارش تا در جلسه علنی قرائت گردد.

2 - کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس
‌ماده 31 - هر شعبه یک نفر دیگر از اعضاء خود را که واجد صلاحیت باشد برای تشکیل
کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس معین و نتیجه را‌به مجلس گزارش خواهد کرد. این
کمیسیون طرحهای مربوط به مواد آیین‌نامه داخلی مجلس را رسیدگی کرده و نظر خود را
به مجلس گزارش می‌نماید‌تا مطابق آیین‌نامه مورد بررسی قرار گیرد.

3 - کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی
‌ماده 32 - به منظور اجرای اصل نودم (90) قانون اساسی کمیسیونی بنام کمیسیون اصل
نودم (90) قانون اساسی تشکیل می‌گردد تا طبق قوانین‌مصوب مربوط به خود اداره و
انجام وظیفه نماید.

4 - کمیسیون‌های تخصصی
‌ماده 33 - هریک از کمیسیون‌های تخصصی مجلس که مطابق این آیین‌نامه تشکیل می‌گردند
در محدوده تخصصی خود دارای وظایف و اختیاراتی‌به شرح زیر می‌باشند:
1 - بررسی، اصلاح و تکمیل طرح‌ها و لوایح قانونی و ارائه گزارش به مجلس شورای
اسلامی.
2 - رسیدگی به طرح‌های تحقیق و تفحص و انجام آن پس از تصویب مجلس شورای اسلامی.
3 - رسیدگی به لوایح بودجه سالیانه کل کشور.
4 - بررسی و اظهارنظر درمورد لوایح برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
کشور.
5 - بررسی چگونگی اجرا و نتایج حاصله از اجرای قوانین مصوب و تبصره‌ها در ردیف‌های
برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و‌بودجه‌های سالیانه کل کشور و تهیه
گزارش و تقدیم آن به مجلس شورای اسلامی.
6 - کسب اطلاع از کم و کیف اداره امور کشور، دریافت و بررسی گزارشهای عملکردی و
نظارتی از دستگاههای مختلف ذی‌ربط به نمایندگی از سوی‌مجلس شورای اسلامی و تهیه
گزارش جامع سالیانه که دربرگیرنده مسیر تحولات و پیشرفت‌ها و عملکرد بخش‌های تخصصی
کشور و گویای وضع‌اعمال حاکمیت و مدیریت در هر بخش باشد و ارائه آنها به مجلس
شورای اسلامی.
‌این گزارش‌ها در دستور کار مجلس قرار گرفته و قرائت می‌گردد.
7 - بررسی و تصویب آزمایشی طرحها و لوایح و همچنین تصویب دائمی اساسنامه سازمانها،
شرکتها و مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت که طبق‌اصل هشتاد و پنجم (85) قانون
اساسی به آنها محول می‌گردد.
‌تبصره 1 - پاسخ دولت راجع به گزارشهای کمیسیون‌های تخصصی در دستور کار مجلس قرار
گرفته و قرائت خواهد شد. پس از آن حسب‌درخواست کمیسیون‌های تخصصی، موضوع گزارشهای
یاد شده جهت بررسی به کمیسیون اصل نودم (90) ارسال و کمیسیون مذکور نتایج بررسی
خود‌را به مجلس ارائه خواهد کرد.
‌تبصره 2 - کمیسیون‌های تخصصی مجلس می‌توانند به تعداد کافی مشاور ذی‌صلاح ازطریق
هیأت رئیسه به خدمت بگیرند.
‌ماده 34 - کمیسیون آموزش و تحقیقات برای انجام وظایف محوله در محدوده آموزش و
پرورش عمومی، آموزش فنی و حرفه‌ای، آموزش عالی،‌تحقیقات و فن‌آوری، مطابق ضوابط
این آیین‌نامه تشکیل می‌شود.
‌ماده 35 - کمیسیون اجتماعی برای انجام وظایف محوله در محدوده امور اداری و
استخدامی، کار، اشتغال، روابط کار و تعاون مطابق ضوابط این‌آیین‌نامه تشکیل
می‌شود.
‌ماده 36 - کمیسیون اقتصادی برای انجام وظایف محوله در محدوده اقتصاد و دارائی،
بازرگانی داخلی، بازرگانی خارجی مطابق ضوابط این‌آیین‌نامه تشکیل می‌شود.
‌ماده 37 - کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی برای انجام وظایف محوله در محدوده
سیاست و روابط خارجی، سیاست داخلی، شوراها،‌شهرداریها، اطلاعات و امنیت داخلی،
دفاع و امنیت خارجی و ثبت احوال مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می‌شود.
‌ماده 38 - کمیسیون انرژی برای انجام وظایف محوله درمحدوده نفت، گاز، برق، سدها و
نیروگاههای آبی و برقی، انرژی اتمی و انرژی‌های نو‌مطابق ضوابط این آیین‌نامه
تشکیل می‌شود.
‌ماده 39 - کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات برای انجام وظایف محوله درمحدوده
برنامه، بودجه، نظارت برنامه و بودجه و دیوان محاسبات و‌امور مالی مجلس و آمار و
خدمات عمومی فنی مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می‌شود.
‌تبصره - کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات علاوه بر انجام وظایف تخصصی در ماده
(33) و این ماده موظف است نسبت به امور زیر اقدام‌نماید:
1 - نظارت و مراقبت بر اجرای مقررات بودجه و امور مالی مجلس و نحوه هزینه کردن آن.
2 - رسیدگی به عملکرد بودجه سالیانه مجلس و ارائه گزارش آن حداکثر تا پایان شهریور
ماه سال بعد. این گزارش جهت اطلاع نمایندگان چاپ می‌گردد.
3 - بازرسی و رسیدگی دقیق و نظارت درمورد کلیه اموال و اشیاء منقول و غیرمنقول
مجلس شورای اسلامی و ارائه گزارش سالیانه جهت چاپ و‌توزیع بین نمایندگان.
‌ماده 40 - کمیسیون بهداشت و درمان برای انجام وظایف محوله در محدوده بهداشت،
درمان، امداد، بهزیستی، تامین اجتماعی و بیمه‌های‌اجتماعی و هلال احمر مطابق ضوابط
این آیین‌نامه تشکیل می‌شود.
‌ماده 41 - کمیسیون صنایع و معادن برای انجام وظایف محوله درمحدوده صنایع، پست،
مخابرات، معادن، پتروشیمی، صنایع هوافضا و ارتباطات‌مطابق ضوابط این آیین‌نامه
تشکیل می‌شود.
‌ماده 42 - کمیسیون عمران برای انجام وظایف محوله در محدوده راه و ترابری، مسکن،
عمران شهری و عمران روستایی مطابق ضوابط این‌آیین‌نامه تشکیل می‌شود.
‌ماده 43 - کمیسیون فرهنگی برای انجام وظایف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و
تبلیغات، صدا و سیما و ارتباطات جمعی، تربیت بدنی‌و جوانان و زنان و خانواده مطابق
ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می‌شود.
‌ماده 44 - کمیسیون قضائی و حقوقی برای انجام وظایف محوله درمحدوده قضائی و حقوقی
مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می‌شود.
‌ماده 45 - کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی برای انجام وظایف محوله درمحدوده
کشاورزی، منابع آب، دام و طیور، شیلات، محیط زیست‌و هواشناسی مطابق ضوابط این
آیین‌نامه تشکیل می‌شود.

5 - مقررات مشترک کمیسیون‌ها
‌ماده 46 - به‌منظور آشنایی نمایندگان با سوابق تحصیلی و کاری یکدیگر اداره کل
قوانین موظف است قبل از تشکیل شعب برای تعیین اعضای‌کمیسیون‌ها، اسامی نمایندگان
به همراه تحصیلات (‌مستند) و تجربه و سابقه عضویت در کمیسیون‌ها (‌درصورتی که
سابقه نمایندگی داشته باشند) را‌تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد. تشخیص
صلاحیت اعضاء هر شعبه برای عضویت در کمیسیون‌های مجلس براساس پیشنهاد نماینده و
رأی‌اکثریت نسبی اعضاء شعبه خواهد بود. هر نماینده ملزم است برای عضویت در یک
کمیسیون، حداقل دو کمیسیون را به ترتیب اول و دوم پیشنهاد دهد.
‌ماده 47 - هیأت رئیسه پس از دریافت گزارش بدوی شعب در باره نامزدهای کمیسیون‌های
مجلس این گزارش را تکثیر و درمیان نمایندگان توزیع‌می‌نماید. چهل و هشت ساعت پس از
این توزیع، شعب مجدداً تشکیل جلسه می‌دهند و با توجه به گزارش منتشرشده و بررسی همه
اولویتها، دوباره‌نامزدهای خود را برای هر کمیسیون انتخاب و به هیأت رئیسه گزارش
می‌دهند. در صورتی که تعداد افراد معرفی‌شده از طرف شعب برای هر کمیسیون‌بیش از
تعداد لازم باشد مجموع افراد معرفی‌شده برای هر کمیسیون با دعوت یکی از نواب رئیس
تشکیل جلسه می‌دهند تا در مورد افراد مورد نیاز در‌کمیسیون به توافق برسند. در
صورتی که توافق لازم به عمل نیاید افراد مورد نیاز هر کمیسیون در جلسه‌ای با دعوت
یکی از نواب رئیس با حق رأی و‌شرکت روسای شعب با رعایت اولویتهایی مانند تخصص،
تجربه و سابقه عضویت در آن کمیسیون و با رأی مخفی تعیین خواهند شد.
‌تبصره 1 - نمایندگان مذکور حق شرکت در جلسه فوق جهت دفاع از پیشنهاد خود را دارند
اما رأی‌گیری بدون حضور آنان صورت می‌گیرد مفاد این‌تبصره شامل رؤسای شعب نیز
می‌باشد.
‌تبصره 2 - بین افرادی که رأی مساوی آورده و احتساب آنان به عنوان عضو یک کمیسیون
باعث افزایش سقف آن کمیسیون می‌شود قرعه‌کشی‌انجام می‌گیرد.
‌تبصره 3 - افرادی که طبق این ماده برای کمیسیون اول موردنظر خود انتخاب نشوند در
کمیسیون دوم موردتقاضای خود، در صورتی که از‌متقاضیان اولویت درجه اول تکمیل نشده
باشد، قرارداده خواهند شد. اگر در این مرحله نیز تعداد افراد بیش از تعداد مورد
نیاز کمیسیون باشد مجدداً با‌رعایت اولویتهای فوق‌الذکر و با رأی اکثریت هیأت رئیسه
و روسای شعب برای کمیسیون دوم انتخاب می‌شوند و کسانی که در این مرحله نیز
برای‌کمیسیون دوم مورد تقاضای خود انتخاب نشوند به تشخیص اکثریت اعضاء جلسه مشترک
فوق‌الذکر برای یکی از کمیسیون‌های دیگر مجلس تعیین‌می‌گردند.
‌ماده 48 - هریک از کمیسیون‌های تخصصی مجلس موظف است از میان اعضای خود کمیته و یا
کمیته‌های فرعی متناسب با موضوعات مربوط‌تشکیل دهد. کمیته‌های فرعی دارای یک رئیس،
یک نایب رئیس و یک منشی خواهند بود که توسط اعضای همان کمیته انتخاب می‌گردند.
مصوبات‌کمیته‌های فرعی بعد از تصویب در کمیسیون رسمیت خواهد داشت.
‌ماده 49 - پس از انتخاب اعضای کمیسیون‌ها، هر کمیسیون به ریاست مسن‌ترین عضو و با
حضور حداقل دو سوم اعضاء خود منعقد و فوراً یک‌رئیس، دو نایب رئیس، یک مخبر و دو
منشی با رأی مخفی با ورقه با اکثریت نسبی به مدت یکسال انتخاب می‌نماید.
‌تبصره - اداره کل قوانین موظف است در شروع کار هر دوره مجلس سوابق کاری و میزان
تحصیلات اعضای هر کمیسیون را قبل از انتخاب هیأت‌رئیسه آن کمیسیون دراختیار اعضاء
قرار دهد.
‌ماده 50 - مناط اعتبار برای رسمیت جلسه کمیسیون‌ها حضور حداقل دوسوم اعضاء
می‌باشد. مصوبات کمیسیون با اکثریت مطلق آراء عده حاضر‌خواهد بود.
‌ماده 51 - هر نماینده هر شش ماه می‌تواند پس از گذشت شش ماه از آغاز کار هر دوره
مجلس از طریق هیأت رئیسه تقاضای تغییر کمیسیون را‌بنماید. این تغییر و انتقال با
موافقت اکثریت اعضاء کمیسیون‌های ذی‌ربط انجام می‌پذیرد.
‌ماده 52 - هیأت رئیسه مجلس حداقل یک نفر از کارشناسان با تجربه و مناسب مجلس را
به‌عنوان دبیر دراختیار هر کمیسیون قرار می‌دهد تا نسبت‌به امور کارشناسی و اداری
مربوطه از قبیل ارتباط با هیأت رئیسه و ادارات مجلس و کمیسیون‌ها و تنظیم و توزیع
مراسلات، ضبط مذاکرات، بایگانی‌اوراق و پرونده‌ها، تسریع جریان امور دفتری و تهیه
صورتجلسات و سایر امور اداری اقدام نماید.
‌ماده 53 - گزارش عملکرد کمیسیون‌ها بایستی هر ماه یکبار به هیأت رئیسه مجلس داده
شود تا به نحو مقتضی به اطلاع نمایندگان برسد.
‌ماده 54 - در صورتی که نمایندگان از طرف کمیسیون برای ادای توضیح در زمینه سؤال و
یا پیشنهاد خود دعوت شوند موظف به شرکت خواهند‌بود و عدم شرکت بدون عذر موجه به
منزله انصراف از طرح سؤال و یا پیشنهاد خواهد بود.
‌ماده 55 - تمام اسناد و اوراق مربوط به اموری که باید در کمیسیون‌ها بررسی شود از
طرف هیأت رئیسه به آن کمیسیون ارجاع می‌شود. نمایندگان‌می‌توانند آن اسناد را
ملاحظه کنند، اسناد مزبور نباید از کمیسیون خارج گردد. این اسناد به انضمام اسناد
مذاکرات و اقدامات جاری کمیسیون در محل‌کمیسیون بایگانی و در پایان هر دوره به
بایگانی مجلس منتقل می‌شود.
‌ماده 56 - پس از آنکه مجلس در باره طرح یا لایحه‌ای رأی نهایی داد، اسناد و اوراق
و صورتجلسات مربوط به‌آن، در اداره کل قوانین مجلس‌بایگانی می‌شود.

6 - سایر مقررات
‌ماده 57 - هر نماینده به جز رئیس مجلس، ملزم است عضویت یکی از کمیسیون‌های تخصصی
را بپذیرد و درصورت تمایل می‌تواند در‌کمیسیون‌های دیگر مجلس، با حق اظهارنظر و
بدون حق رأی شرکت کند.
‌تبصره - عضویت در کمیسیون‌های تحقیق و تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس مانع از عضویت
در کمیسیون دیگر نخواهد بود.

7 - کمیسیون مشترک
‌ماده 58 - درمورد طرحها و لوایحی که به تشخیص هیأت رئیسه به دو یا سه کمیسیون
ارتباط اساسی داشته باشد، کمیسیون مشترک تشکیل‌می‌گردد، کمیسیون مزبور در انتخاب
هیأت رئیسه و ارائه گزارش کار خود به مجلس مانند دیگر کمیسیون‌ها اقدام می‌نماید.

8 - کمیسیون ویژه
‌ماده 59 - در مسائل مهم و استثنائی که برای کشور پیش می‌آید و دراین خصوص تشکیل
کمیسیون ویژه‌ای برای رسیدگی و تهیه گزارش ضرورت‌پیدا می‌کند، به پیشنهاد حداقل
پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، این کمیسیون تشکیل می‌شود. اعضای کمیسیون
ویژه که هفت تا پانزده نفر بنا‌به نظر پیشنهاددهندگان خواهند بود، مستقیما در جلسه
علنی توسط نمایندگان با رأی مخفی و اکثریت نسبی انتخاب خواهند شد.
‌هیأت رئیسه کمیسیون ویژه همانند دیگر کمیسیون‌ها انتخاب خواهد شد.

‌مبحث سوم - تشکیلات اداری و پشتیبانی مجلس

‌اول - امور اداری، مالی و خدماتی مجلس
‌ماده 60 - کلیه امور اداری مجلس اعم از مالی، استخدامی، سازمانی، خدماتی و سایر
امور اجرائی به‌عهده هیأت رئیسه است که بر طبق قوانین‌خاص مصوب مجلس توسط رئیس
سازمان اداری تحت نظر رئیس مجلس اداره می‌شود.
‌تبصره - رئیس سازمان اداری به وسیله کارپردازان پیشنهاد و پس از تصویب هیأت رئیسه
با ابلاغ رئیس مجلس تعیین می‌گردد.
‌ماده 61 - وظایف کارپردازان عبارتند از :
1- تنظیم برنامه‌ها و سیاستهای مالی، استخدامی، خدماتی، تبلیغی و انتظامات مجلس و
ارائه آن به رئیس مجلس جهت طی مراحل بعدی.
2- نظارت بر عملکرد رئیس سازمان و نحوه اجرای مصوبات هیأت رئیسه.
3- نظارت بر روند تهیه و پیشنهاد بودجه سالیانه مجلس و پیگیری مراحل بعدی آن.
4- نظارت بر حفظ اداره و ثبت ابنیه و اموال و مؤسسات مجلس.
5- نظارت بر عملکرد مرکز پژوهشها، مرکز اسناد، کتابخانه و موزه مجلس که طبق قوانین
مربوط به خود تشکیل گردیده‌اند.
6- پیگیری مشکلات نمایندگان و ارائه راه‌حل مناسب به هیأت رئیسه.
7- نظارت بر سایر امور اداری و مالی و خدماتی مجلس.
‌ماده 62 - سازمان اداری مجلس همه ساله بودجه سال بعد مجلس را در مهلت قانونی تهیه
و پس از طی مراحل اظهارنظر و تصویب هیأت رئیسه و‌کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات
مجلس شورای اسلامی از طریق رئیس مجلس جهت طی مراحل قانونی برای دولت ارسال
می‌دارد.
‌ماده 63 - به‌منظور برقراری امکان ملاقات و ارتباط مردم با نمایندگان در مرکز و
حوزه‌های انتخابیه ، هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی موظف‌است با استفاده از
ساختمان‌ها و امکانات موجود و اعتبارات مصوب ، زمینه رابطه مردم با نمایندگان را
فراهم سازد.

‌مبحث چهارم - حضور اعضای قوه مجریه و شورای نگهبان در مجلس

‌ماده 64 - درصورتی که نمایندگان لازم بدانند بنا به پیشنهاد رئیس مجلس و یا
پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس شورای اسلامی ، وزراء‌مکلف به حضور در مجلس
می‌باشند و هرگاه تقاضاکنند و مطلبی داشته باشند، مطالب آنان استماع می‌شود.


‌فصل دوم - نمایندگان

‌مبحث اول - رسیدگی به اعتبارنامه نمایندگان

‌ماده 65 - شعب به موجب جدول حوزه‌های انتخابی مجلس شورای اسلامی که براساس حروف
الفبا از طرف اداره کل قوانین مجلس با نظارت‌هیأت رئیسه تنظیم و توزیع می‌شود،
رسیدگی به اعتبارنامه‌ها را شروع و نسبت به مدارکی که در شورای نگهبان مورد رسیدگی
قرار نگرفته و یا پس از‌رسیدگی شورای نگهبان بدست آمده است اتخاذ تصمیم خواهد نمود
و گزارش تصویب یا رد آن را از طریق هیأت رئیسه به مجلس تقدیم می‌دارند. هر‌شعبه
برای تسریع در کار می‌تواند یک یا چند شعبه فرعی تعیین کند که اعضای آن با قید
قرعه از بین منتخبین آن شعبه تعیین می‌شوند، ولی رسیدگی‌نهایی در شعبه اصلی به عمل
می‌آید و گزارش آن توسط مخبر شعبه طبق دستور جلسه به مجلس داده خواهد شد و درصورت
غیبت مخبر و همچنین‌در صورتی که مخبر شعبه در جلسه باشد، لیکن نخواهد درباره
اعتبارنامه صحبت کند به ترتیب یکی از دو نایب رئیس یا منشیان وظیفه او را
انجام‌خواهد داد.
‌ماده 66 - هیأت رئیسه موظف است فهرست اعتبارنامه‌های ارجاعی به شعب را تکثیر و
دراختیار نمایندگان قرار دهد. چنانچه نماینده‌ای به هریک‌از اعتبارنامه‌ها معترض
باشد، حداکثر ظرف مدت سه روز از تاریخ انتشار فهرست فوق‌الذکر اعتراض خود را کتبا
به شعبه مربوطه تقدیم می‌دارد. شعبه‌موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از بررسی
هر اعتبارنامه از معترضین جهت توضیح اعتراض خود دعوت به عمل آورد.
‌تبصره - درصورت عدم حضور معترض یا معترضین در شعبه، حق طرح اعتراض در جلسه علنی
را نخواهند داشت مگر آنکه عدم حضور آنان به‌تشخیص هیأت رئیسه با عذر موجه بوده
باشد و همچنین در صورتی که شعبه در موعد مقرر از معترض یا معترضین دعوت به عمل
نیاورد، آنان‌می‌توانند در جلسه علنی اعتراض نمایند.
‌ماده 67 - هیچ شعبه‌ای نمی‌تواند تقدیم گزارش خود را بیش از دوازده روز از تاریخ
دریافت پرونده به تعویق اندازد. درصورتی که تأخیر به حکم‌ضرورت پیش آمده باشد،
رئیس و در غیاب او نایب رئیس شعبه مکلف است هیأت رئیسه مجلس را مطلع سازد. هرگاه
هیأت رئیسه علت را موجه‌دانست، موضوع را دوباره به همان شعبه و در غیراین صورت به
شعبه بعد ارجاع مینماید که ظرف ده روز پس از دریافت پرونده، گزارش دهد.
‌ماده 68 - گزارش هریک از شعب درباره تأیید یا رد اعتبارنامه‌ها بدون ذکر دلیل در
مجلس قرائت می‌شود. درصورتی که گزارش شعبه مبنی‌بر رد‌اعتبارنامه باشد و یا اینکه
معترضین بر اعتراض خود باقی باشند، اعتبارنامه به کمیسیون تحقیق ارجاع خواهدشد.
‌درغیراین صورت اعتبارنامه مصوب تلقی گردیده و رئیس مجلس تصویب آن را اعلام
می‌نماید.
‌ماده 69 - کمیسیون تحقیق ظرف حداکثر پانزده روز به دلائل و توضیحات کتبی شعب و
معترضین (‌که باید ظرف پنج روز از تاریخ ارجاع‌اعتبارنامه به کمیسیون، به آن
کمیسیون فرستاده باشند) رسیدگی می‌کند و پس از استماع و بررسی توضیحات شفاهی
معترضین و مدافعات کتبی یا‌حضوری نماینده مورد اعتراض، نظر خود را به مجلس ارسال
میدارد.
‌در صورت عدم حضور عمدی نماینده مورد اعتراض در کمیسیون و یا عدم ارسال مدافعات
کتبی کمیسیون می‌تواند بدون استماع مدافعات وی نظر‌خود را به مجلس ارسال دارد.
‌ماده 70 - چنانچه اعتبارنامه نماینده‌ای از طرف شعبه یا نماینده‌ای مورد اعتراض
قرارگرفته و به کمیسیون تحقیق احاله شده باشد نظر کمیسیون‌مذکور در مجلس قرائت
می‌شود. اگر گزارش کمیسیون تحقیق مبنی بر رد اعتبارنامه باشد مخبر کمیسیون ادله رد
اعتبارنامه را توضیح می‌دهد. در‌صورتی که گزارش مبنی بر تأیید صحت اعتبارنامه باشد
و یا در موعد مقرر گزارش ندهد، ابتدا مخبر شعبه معترض، ادله رد اعتبارنامه را
توضیح می‌دهد‌و نماینده معترض حداکثر به مدت نیم ساعت در رد اعتبارنامه صحبت
می‌کند و در صورتی که معترضان متعدد باشند حداکثر تا سه نفر با توافق بقیه و‌در
صورت عدم توافق با قید قرعه انتخاب می‌شوند و هریک حداکثر به مدت نیم ساعت در رد
اعتبارنامه صحبت می‌کنند. نماینده‌ای که اعتبارنامه‌اش‌مورد اعتراض قرار گرفته به
مدت دو برابر وقت مخالفین می‌تواند صحبت کند و می‌تواند قسمتی از وقت خود را
حداکثر به دو نفر از نمایندگان واگذار‌نماید.
‌ماده 71 - چنانچه نماینده بدون عذر موجه (‌به تشخیص هیأت رئیسه) تا ده روز پس از
ابلاغ به وی برای دفاع از صحت اعتبارنامه خود در جلسه‌حاضر نشود، مجلس با استماع
گزارش کمیسیون تحقیق و صحبت معترض وارد رأی‌گیری می‌شود.
‌تبصره - در صورتی که نماینده یا نمایندگان معترض به دلائل موجه در جلسه حضور
نداشته باشند می‌توانند بااطلاع قبلی هیأت رئیسه، دلائل‌اعتراض خود را کتباً به
نماینده دیگری تحویل تا توسط او در مجلس قرائت گردد.
‌ماده 72 - اگر کمیسیون تحقیق ظرف پانزده روز نظر خود را به مجلس اعلام نکرد،
نماینده‌ای که اعتبارنامه‌اش مورد اعتراض واقع گردیده، می‌تواند‌طرح اعتبارنامه
خود را همراه با ارائه دلایل عدم گزارش کمیسیون تحقیق، از مجلس درخواست بنماید.
همچنین پانزده نفر از نمایندگان هم می‌توانند‌چنین تقاضایی را از مجلس بنمایند.
هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت این درخواست را در مجلس مطرح نماید. پس از
استماع توضیح‌کمیسیون، مجلس در این مورد تصمیم می‌گیرد. در صورت موجه بودن علت
تاخیر، مجلس می‌تواند مهلت را تا پانزده روز دیگر تمدید نماید. در غیراین‌صورت،
اعتبارنامه در جلسه بعد مجلس مطرح می‌گردد و نماینده معترض و در صورت نبودن معترض
مخبر شعبه مربوطه دلائل عدم تأیید صحت‌اعتبارنامه از طرف شعبه را در جلسه بیان
می‌کند. پس از دفاع نماینده صاحب اعتبارنامه، مجلس وارد رأی‌گیری می‌شود.
‌ماده 73 - اخذ رأی نسبت به اعتبارنامه مورد اعتراض مخفی وبا ورقه مخصوص خواهد
بود.
‌ماده 74 - نمایندگانی که هنوز اعتبارنامه آنان به تصویب نرسیده حق دادن رأی به جز
در مورد اعتبارنامه نمایندگان و همچنین حق حضور در شعبه‌یا کمیسیون تحقیق، هنگام
رسیدگی به اعتبارنامه خود را ندارند. درصورتی که از طرف شعبه یا کمیسیون یا با
تقاضای خود برای ادای توضیحات دعوت‌شوند، حق رأی نخواهند داشت ولی حق اظهار نظر
دارند.

‌مبحث دوم - حقوق و تعهدات نمایندگان

‌اول - مصونیت نمایندگان
‌ماده 75 - بر طبق اصل هشتاد و ششم (86) قانون اساسی نمایندگان مجلس در مقام ایفای
وظایف نمایندگی در اظهار نظر خود کاملاً آزادند و‌نمی‌توان آنها را به سبب نظراتی
که در مجلس اظهار کرده‌اند یا آرائی که در مقام ایفای وظایف خود داده‌اند تعقیب یا
توقیف کرد و یا از حقوق اجتماعی‌محروم نمود.
‌تبصره - وظایف نمایندگی شامل نطق قبل از دستور، بحثهای داخل دستور، بحثهای جلسات
کمیسیون‌ها، اظهارنظراتی که برای اعمال اصل‌هشتاد و چهارم (84) قانون اساسی انجام
می‌شود و سایر موارد نظارتی و قانونی است.
‌ماده 76 - چنانچه به تشخیص هیأت رئیسه نماینده‌ای در سخنان خود در جلسه علنی به
کسی نسبت ناروا داده و یا هتک حرمت نماید فرد مزبور‌می‌تواند در دفاع از خود،
به‌صورت مکتوب به اتهام وارده پاسخ گوید. پاسخ ارسالی درصورتی که بیش از دو برابر
اصل مطلب اظهار شده نبوده و‌متضمن توهین و افترا نباشد، در اولین فرصت در جلسه
علنی قرائت خواهد شد.
‌ماده 77 - اگر در ضمن مذاکره صریحاً یا تلویحاً نسبت سوئی به یکی از نمایندگان داده
شود یا عقیده واظهار او را بر خلاف جلوه دهند و نماینده‌مذکور برای رد آن نسبت به
رفع اشتباه در همان جلسه یا در جلسه بعد اجازه نطق بخواهد بدون رعایت نوبت تا ده
دقیقه اجازه نطق داده می‌شود.

‌دوم - تعهدات نمایندگان
‌ماده 78 - نمایندگان براساس مسؤولیت نمایندگی، متعهد و ملتزم به حفظ حیثیات مجلس
و نمایندگان و رعایت نظم و نوبت و اجراء آیین‌نامه‌داخلی می‌باشند. در مواردی‌که
نماینده‌ای رعایت تعهدات فوق را ننماید اقدامات ذیل به‌ترتیب از طرف رئیس به‌عمل
خواهد آمد :
1 - تذکر شفاهی در جلسه علنی.
2 - اخطار در جلسه علنی.
3 - احضار و توبیخ متخلف در جلسه هیأت رئیسه.
‌ماده 79 - رئیس جلسه نسبت به نمایندگانی که از موضوع مذاکره خارج می‌شوند و یا
بدون اجازه صحبت می‌کنند وهمچنین نسبت به نمایندگانی‌که به واسطه عدم رعایت
آیین‌نامه داخلی یا به انحاء دیگر رعایت نظامات مجلس را نمی‌نمایند تذکر می‌دهد.
‌ماده 80 - درصورتی که رئیس به یکی از نمایندگان دو بار تذکر داد و نماینده مجدداً
از حدود نظم خارج گردید، رئیس به او اخطار می‌کند.
‌ماده 81 - توبیخ که سبب درج در پرونده و گزارش در مجلس می‌شود در موارد ذیل اجراء
می‌گردد :
1 - درصورتی که نماینده‌ای پس از اخطار در همان جلسه از حدود نظم خارج شود.
2 - درصورتی که نماینده‌ای ظرف مدت یک ماه چهار مرتبه در جلسات متوالی یا شش مرتبه
در مجموع مورد تذکر واقع شده باشد.
3 - کسانی که بیش از سه جلسه متوالی یا در مجموع پنج جلسه در یک ماه تأخیر غیرمجاز
داشته باشند.

‌سوم - حقوق نمایندگان
‌ماده 82 - مقرری نمایندگان براساس قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت و مخارج
سمت نمایندگی با پیشنهاد هیأت رئیسه و تصویب‌جلسه مشترک هیأت رئیسه و کمیسیون
برنامه و بودجه و محاسبات مجلس برای هر سال تعیین و جهت درج در بودجه سالیانه کشور
به دولت ابلاغ‌می‌گردد. قبل از تصمیم مجدد در هر دوره مطابق مصوبه دوره قبل عمل
خواهد شد.

‌چهارم - مأموریتها
‌ماده 83 - مأموریتهای رسمی فردی و جمعی نمایندگان برای شرکت در سمینارها، اجلاسها
و بازدیدهای فنی و تخصصی در داخل و یا خارج از‌کشور با تصویب کمیسیون ذی‌ربط و
تایید هیأت رئیسه انجام خواهد شد. نتایج حاصل از ماموریت به آن کمیسیون و هیأت
رئیسه مجلس تسلیم‌می‌گردد.

‌پنجم - تعطیلات و مرخصیها
‌ماده 84 - تعطیلات تابستانی مجلس در هر سال سی روز است که زمان آن با تشخیص مجلس
تعیین می‌شود. هیأت رئیسه می‌تواند در تنظیم‌برنامه جلسات علنی و کمیسیون‌ها
به‌گونه‌ای عمل کند که نمایندگان در هر ماه یک هفته کاری هم برای رسیدگی به وظایف
نمایندگی فرصت داشته‌باشد.
‌تبصره - در صورت ضرورت، رئیس مجلس می‌تواند با تقاضای حداقل پنجاه نفر از
نمایندگان و یا درخواست دولت، با ذکر دلیل، در اوقات‌تعطیل، مجلس را بطور
فوق‌العاده دعوت به انعقاد نماید.
‌ماده 85 - نمایندگان یکماه در هر سال حق استفاده از مرخصی با حقوق را دارند.
استفاده از مرخصی ضروری بدون حقوق نیز، با موافقت هیأت‌رئیسه، حداکثر یک ماه در
سال خواهد بود و درصورت عدم استفاده می‌توانند در سال‌های بعد استفاده نمایند.
‌ماده 86 - اجازه مرخصی تمام مدت یک جلسه یا قسمتی از جلسات مجلس با موافقت هیأت
رئیسه مجلس و در کمیسیون‌ها و شعب با رؤسای‌کمیسیون‌ها و شعب خواهد بود.
‌ماده 87 - هیچیک از نمایندگان قبل از تحصیل مرخصی نمی‌تواند غیبت نماید مگر با
عذر موجه از قبیل بیماری یا حوادث غیرمترقبه.

‌ششم - غیبت نمایندگان
‌ماده 88 - نماینده‌ای که بیش از یکصد ساعت متوالی یا دویست و پنجاه ساعت
غیرمتوالی از اوقات رسمی جلسات مجلس و کمیسیون را بدون‌عذر موجه در یکسال غیبت
نماید، مستعفی شناخته خواهد شد. همچنین نماینده‌ای که به‌علت ناتوانی جسمی و یا
بیماری بیش از چهار ماه در یکسال‌غیبت موجه داشته باشد بنا به درخواست سی نفر از
نمایندگان و تصویب دو سوم نمایندگان حاضر مبنی بر عجز وی از ایفای وظایف نمایندگی،
سمت‌نمایندگی خود را از دست میدهد.
‌تبصره 1 - تا یک هفته پس از اعلام رسمی مستعفی شناخته شدن نماینده، درصورتی که
خود وی یا نماینده دیگری به غیرموجه بودن غیبت‌اعتراض کند و آن را تسلیم هیأت
رئیسه نماید، این اعتراض در اولین فرصت در مجلس مطرح می‌شود و پس از صحبت حداکثر
دو مخالف و دو موافق(‌هریک به مدت پانزده دقیقه) در صورتی که مجلس به موجه بودن
غیبت نماینده مورد بحث رأی داد، غیبت موجه شناخته خواهد شد.
‌یک نفر از هیأت رئیسه به‌عنوان موافق و نماینده مورد بحث به‌عنوان مخالف برای
صحبت، حق تقدم خواهند داشت.
‌تبصره 2 - درصورتی که نماینده مستعفی شناخته شده به غیرموجه بودن غیبت خود اعتراض
کرده باشد ولی در موقع طرح نتواند و یا نخواهد در‌مجلس حضور یابد، می‌تواند لایحه
دفاعیه خود رابرای طرح در مجلس حداکثر تا موقع طرح، تحویل مجلس نماید. در این صورت
این لایحه با حق‌تقدم در فرصت مقرر برای صحبت مخالفین توسط یکی از منشی‌ها قرائت
خواهد شد. مدت قرائت لایحه حداکثر نیم ساعت خواهد بود.
‌ماده 89 - به غیبت و تأخیر غیرموجه حقوق تعلق نمی‌گیرد.
‌ماده 90 - محاسبه ساعات غیبت در کمیسیون‌ها با رؤسای کمیسیون‌ها و در جلسات رسمی
مجلس با هیأت رئیسه می‌باشد و در هر دو صورت،‌اعلان رسمی غیبت با هیأت رئیسه مجلس
خواهد بود. هیأت رئیسه موظف است غیبت و تأخیر غیرموجه نمایندگان در کمیسیون‌ها را
هر ماه به اطلاع‌نمایندگان برساند.
‌ماده 91 - غیبت، تأخیر غیرموجه نمایندگان پیش از پایان جلسه مجلس اعلان و درصورت
مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.
‌تبصره - غیبت غیرموجه از دو جلسه کمیسیون در حکم غیبت از یک جلسه رسمی مجلس
می‌باشد.

‌هفتم - استعفا نماینده و نحوه بررسی آن
‌ماده 92 - هر نماینده که اعتبارنامه او به تصویب رسیده است می‌تواند از مقام
نمایندگی استعفاء دهد. پذیرش استعفاء موکول به تصویب مجلس‌است.
‌ماده 93 - نماینده تقاضای استعفاء مدلل خود را به عنوان رئیس مجلس می‌نویسد و
رئیس مجلس آن را در اولین جلسه علنی و بدون قرائت متن،‌اعلام و در دستور کار هفته
بعد می‌گذارد. نماینده می‌تواند قبل از شروع بررسی در مجلس تقاضای استعفاء خویش را
مسترد دارد.
‌ماده 94 - بررسی تقاضای استعفاء بدین ترتیب خواهد بود که ابتدا تقاضای استعفاء
قرائت شده و سپس شخص متقاضی استعفاء یا نماینده دیگری‌به تعیین او تقاضای دفاع
خواهد نمود. مدت قرائت تقاضای استعفاء و توضیح نماینده متقاضی استعفاء حداکثر نیم
ساعت است. مخالف یا مخالفین نیز‌حداکثر نیم ساعت می‌توانند صحبت کنند و پس از آن
رأی‌گیری به عمل می‌آید. در صورت تصویب تقاضای استعفاء مراتب از طریق هیأت رئیسه
به‌وزارت کشور اعلام می‌شود تا طبق قانون انتخابات اقدام نماید.
‌تبصره - هرگاه نماینده متقاضی استعفاء برای طرح تقاضای استعفای خود در مجلس حاضر
نشود و کسی را هم برای دفاع از خود تعیین ننماید‌متن تقاضای استعفاء قرائت و در
صورت وجود مخالف حداکثر به مدت پانزده دقیقه صحبت خواهد کرد و سپس رأی‌گیری به عمل
می‌آید.
‌ماده 95 - هرگاه تقاضای استعفاء تعدادی از نمایندگان به نحوی باشد که مانع از
تشکیل جلسه رسمی گردد قابل طرح در مجلس نیست.


‌فصل سوم - گردش کار مجلس

‌مبحث اول - جلسات مجلس

‌ماده 96 - انعقاد رسمی جلسات و اعتبار اخذ رأی منوط به حضور حداقل دو سوم مجموع
نمایندگان می‌باشد. اکثریت مطلق وقتی حاصل می‌شود‌که بیش از نصف نمایندگان حاضر،
رأی مثبت دهند، مگر در مواردی که قانون اساسی و یا در این آیین‌نامه نصاب دیگری
تعیین شده باشد.
‌تبصره 1 - برای ادامه مذاکراتی که منجر به اتخاذ تصمیم و یا اخذ رأی نمی‌شود حضور
حداقل نصف نمایندگان کافی است.
‌تبصره 2 - جلسات رسمی با تلاوت آیاتی چند از قرآن مجید به تشخیص هیأت رئیسه که
حتی‌الامکان متناسب با جلسه آن روز باشد آغاز خواهد‌شد.
‌ماده 97 - نمایندگان باید در روزی که قبلاً برای تشکیل جلسه رسمی معین می‌شود در
مجلس حاضر شوند. در صورت تاخیر بدون عذر موجه از‌طرف هیأت رئیسه توبیخ خواهند شد.
همچنین، هریک از نمایندگان که در موقع اخذ رأی با اعلام قبلی رئیس مجلس مبنی بر
منع خروج از جلسه بدون‌عذر موجه خارج شود، مستحق توبیخ خواهد بود و در صورت تکرار
تأخیر وغیبت، مقررات آیین‌نامه ازطرف هیأت رئیسه درباره او اجراء خواهد شد.‌اسامی
نمایندگانی که سه بار غیبت غیرموجه در یک ماه داشته باشند در روزنامه‌ها درج خواهد
شد.
‌ماده 98 - تشخیص عده حضار با استفاده از تابلو است که در اول هر جلسه و قبل از
اخذ آراء به وسیله رئیس جلسه باید اعلام شود.
‌تبصره - در صورتی که تابلو خراب شود، حداکثر تا پایان همان جلسه تشخیص عده حاضر
با منشیان خواهد بود و هیأت رئیسه موظف است قبل‌از انعقاد جلسه بعد به تعمیر و
اصلاح تابلو اقدام نماید.
‌ماده 99 - حداکثر مدت برای هر جلسه رسمی چهار ساعت است که یکسره و یا با فاصله
تنفس می‌باشد، مگر در موارد ضروری که به تشخیص‌رئیس و تصویب مجلس خواهد رسید.
غایبین بعد از تنفس نیز مشمول مقررات مربوط به غیبت و تاخیر خواهند بود.
‌تبصره - وقت دستور جلسات رسمی مجلس چنان تنظیم خواهد شد که جز در موارد اضطراری
با اول وقت ادای نماز برخورد نداشته باشد.
‌ماده 100 - اعضای هیأت رئیسه مجلس باید در ساعتی که قبلاً برای تشکیل جلسات تعیین
می‌شود، حاضر شوند و در صورت تاخیر یا غیبت‌بدون عذر موجه با تشخیص رئیس برطبق این
آیین‌نامه جریمه می‌شوند.
‌ماده 101 - تشکیل جلسات و رعایت ترتیب مذاکرات و اجرای آیین‌نامه و حفظ نظم جلسه
طبق این آیین‌نامه به عهده رئیس جلسه است.
‌ماده 102 - دستور هفتگی مجلس باید به ترتیب وصول طرحها و لوایح از کمیسیون‌ها
توسط هیأت رئیسه مجلس تهیه و پس از چاپ و توزیع بر‌تابلو مخصوص نصب شود. رعایت
ترتیب مذکور الزامی است. طرحها و لوایحی که دارای اولویت باشند ممکن است بنا به
تقاضای دولت و یا پانزده نفر‌از نمایندگان و با موافقت هیأت رئیسه خارج از ترتیب
وصول، در دستور هفتگی مجلس قرارگیرد. این دستور، به شرط پیشنهاد دولت و یا پانزده
نفر از‌نمایندگان و تصویب مجلس، فقط یکبار دیگر قابل تغییر خواهد بود.
‌تبصره - در صورتی که پنجاه نفر از نمایندگان برای طرح یا لایحه‌ای تقاضای اولویت
کنند هیأت رئیسه موظف است آن را در دستور هفتگی‌مجلس قرار دهد.
‌ماده 103 - در صورت اضطرار که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، به تقاضای کتبی رئیس
جمهور یا یکی از وزراء یا ده نفر از نمایندگان، جلسه‌غیرعلنی تشکیل می‌شود. در این
صورت، تقاضاکنندگان ادله خویش را مبنی‌بر وجود شرایط اضطرار و اقتضای امنیت کشور و
در نتیجه لزوم برگزاری‌غیرعلنی جلسه رسمی مجلس، حداکثر تا مدت پانزده دقیقه،
متوالیاً و یا متناوباً در دو نوبت، ارائه و سپس یک نفر به‌عنوان مخالف حداکثر تا
پانزده‌دقیقه صحبت می‌کند، در صورت تصویب دو سوم حاضران، کار رسیدگی در جلسه
غیرعلنی ادامه می‌یابد، در غیراین صورت، جلسه به حالت علنی‌بازگشته و به روال عادی
عمل خواهد کرد.
‌تبصره 1 - مصوبات جلسه غیرعلنی در صورتی معتبر است که با حضور شورای نگهبان
به‌تصویب سه‌چهارم مجموع نمایندگان برسد.
‌تبصره 2 - تشخیص رفع شرایط اضطراری برای انتشار مذاکرات و مصوبات جلسات غیرعلنی
برای اطلاع عموم با مجلس است که با پیشنهاد‌حداقل ده نفر از نمایندگان و مذاکره به
نحو مقرر در همین ماده، در جلسه غیرعلنی و تصویب اکثریت حاضرین در مجلس عملی
می‌گردد.
‌ماده 104 - رئیس هر جلسه قبل از ختم هر جلسه، روز و ساعت تشکیل و دستور جلسه بعد
را اعلام می‌کند که در صورت مذاکرات درج شود،‌مگر در موارد اضطراری (‌به‌تشخیص
هیأت رئیسه ) که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، باید بطور رسمی اعلام
شود.
‌ماده 105 - در صورتی که در مجلس بی‌نظمی و تشنج بوجود آید که مانع ادامه کار مجلس
باشد و رئیس نتواند از آن جلوگیری کند، در جای خود‌قیام می‌نماید. هرگاه برخاستن
رئیس موجب آرامش نشود جلسه را به مدت پانزده دقیقه به عنوان تنفس تعطیل می‌کند و
نمایندگان از جلسه خارج‌می‌شوند و پس از انقضای پانزده دقیقه مجدداً جلسه تشکیل
می‌شود. هرگاه بی‌نظمی و تشنج تجدید شود، رئیس جلسه را ختم و آن را به روز
دیگری‌موکول می‌نماید.

‌مبحث دوم - نطق‌ها و مذاکرات

‌اول - نطق‌ها
‌ماده 106 - در هر جلسه رسمی دو نفر از نمایندگان می‌توانند به‌نوبت و طبق فهرستی
که قبلاً به قید قرعه تنظیم شده است، حداکثر به مدت ده‌دقیقه نطق قبل از دستور
نمایند. هر نماینده می‌تواند تمام یا حداقل سه دقیقه از وقت خود را به دیگری
واگذار نماید. همچنین نماینده‌ای که نطق قبل از‌دستور دارد می‌تواند علاوه بر وقت
خود حداکثر ده دقیقه از وقت دیگر ناطقین همان جلسه استفاده نماید. دو نفر دیگر از
نمایندگانی که به جهت مسائل‌فوری و اضطراری حداکثر تا یکساعت قبل از شروع جلسه
(‌تا هفت صبح) متقاضی نطق قبل از دستور باشند و در لوحه مخصوص ثبت نام کرده
باشند،‌حداکثر به مدت پنج دقیقه می‌توانند نطق نمایند. در صورتی که بیش از دو نفر
از نمایندگان متقاضی وقت اضطراری باشند،
‌هیأت رئیسه به قید قرعه به دو نفر وقت خواهد داد.
‌هیچ‌یک از نمایندگان نمی‌توانند ظرف مدت دو ماه بیش از یکبار از وقت اضطراری
استفاده نمایند.
‌ماده 107 - در هر جلسه قبل از ورود در دستور، رئیس مجلس می‌تواند در مورد گزارش
حوادث مهم و مسائل فوری روز مطالبی را که آگاهی‌مجلس از آن ضروری باشد به اطلاع
نمایندگان برساند. حداکثر مدت برای این مطالب پانزده دقیقه خواهد بود.
‌ماده 108 - ترتیب و مدت نطق بدین شرح است:
‌الف - مدت نطق در جلسه علنی به‌شرح زیر خواهد بود:
1- برای استیضاح یک وزیر دو ساعت و برای استیضاح دولت یا بیش از یک وزیر چهار
ساعت. استیضاح کنندگان می‌توانند از بین خود یک یا‌چند نفر را برای بحث در موضوع
استیضاح معرفی نمایند، ولی در هرحال مجموع نطقهای استیضاح کنندگان نباید از مدت
فوق تجاوز نماید.
2- برای اظهارات مجموع مخالفین و نیز مجموع موافقین درمورد اصل هر طرح و لایحه در
شور اول و نیز برای توجیه طرحها و لوایح قانونی و‌توضیحات مخبر و یا نماینده دولت
که از لایحه دفاع می‌نماید چهل و پنج دقیقه. در مورد لوایح مفصل می‌توان اوقات فوق
را با پیشنهاد رئیس و یا ده نفر‌از نمایندگان و تصویب مجلس تا دو برابر افزایش
داد.
‌تبصره - در اصل طرحها و لوایح که موافقین و یا مخالفین ثبت نام کرده‌اند، هرکدام
حداکثر در موافقت یا در مخالفت، ده دقیقه صحبت خواهد کرد.
3- برای هریک از موافقان و مخالفان در برنامه و معرفی اعضاء دولت حداکثر نیم ساعت.
4- سؤال از وزیر و همچنین توضیحات تکمیلی در مورد استیضاح، حداکثر پانزده دقیقه.
‌تبصره - نماینده می‌تواند در توضیح مسائل خود پنج دقیقه و پس از ارائه تمام یا
قسمتی از پاسخ وزیر ده دقیقه صحبت نماید. جواب وزیر که باید‌مربوط به موضوع سؤال
باشد جمعاً نباید از بیست دقیقه تجاوز نماید. وزیر می‌تواند استفاده از قسمتی از
وقت خود را به بعد از صحبت نهائی‌سؤال‌کننده موکول نماید.
5- برای موارد ذیل هر یک پنج دقیقه:
- دفاع از توهین و تحریف نطق.
- مخالفت و موافقت نسبت به هریک از مواد طرحها و لوایح.
- توضیح پیشنهاد اصلاحی نسبت به مواد طرحها و لوایح اعم از فردی و جمعی.
- توجیه پیشنهاد کفایت مذاکرات و یا مخالفت با آن.
- توضیح پیشنهاد فوریت و عدم فوریت.
- پیشنهاد مسکوت ماندن طرح و یا لایحه و مخالفت با آن.
- پیشنهاد تنفس.
- پیشنهاد اخذ رأی مخفی.
- تذکر آیین‌نامه‌ای و یا اخطار قانون اساسی.
- پیشنهاد انواع رأی در مورد استیضاح.
ب - در تمام موارد مذکور در بند (‌الف)، در صورتی که ضرورت اقتضاء کند ممکن است
استثنائاً بدون مذاکره و با پیشنهاد رئیس یا ده نفر از‌نمایندگان و تصویب مجلس، مدت
نطق و شور اضافه شود.
ج - مذاکره در باب کلیات لایحه بودجه سالانه کشور ده ساعت و برای هرناطق بیست
دقیقه و برای متمم بودجه و یک دوازدهم یا دو دوازدهم‌پنج ساعت و برای هر ناطق
پانزده دقیقه خواهد بود.
‌د - مدت نطق برای مسائل مهم مربوط به سیاست خارجی از قبیل عهدنامه‌ها و
مقاوله‌نامه‌ها و موافقتنامه‌های بین‌المللی حداکثر سه ساعت و‌برای هر ناطق حداکثر
پانزده دقیقه خواهد بود.
‌ماده 109 - ناطق نباید از موضوع موردبحث خارج شود. هرگاه رئیس تشخیص دهد که ناطق
از موضوع خارج شده و در ضمن یک نطق، دو نوبت‌به وی تذکر خروج از موضوع را بدهد و
باز ادامه دهد، دفعه سوم می‌تواند وی را از ادامه نطق در آن موضوع در تمام جلسه
منع نماید، مگر این‌که‌مجلس ادامه صحبت را تایید کند.
‌ماده 110 - قطع کلام ناطق و عدم مراعات سکوت از طرف نمایندگان و هرگونه تهمت و
توهین و ایرادگیریهای شخصی و حرکات و تظاهراتی که‌موجب بی‌نظمی مجلس باشد ممنوع
است و مرتکب مشمول مجازاتهای مندرج در این آیین‌نامه خواهد گردید. رئیس مجلس مسؤول
جلوگیری از این‌تخلفات است.

‌دوم - مذاکرات
‌ماده 111 - موضوعاتی که طبق دستور در مجلس مطرح می‌شود باید یک‌ساعت قبل از موقع
انعقاد جلسه در ورقه مخصوصی که خارج از جلسه‌نصب می‌گردد، ثبت شود تا مخالف و
موافق، در صورت تمایل، با تفکیک کلیات و هریک از مواد، در آن ورقه در ستون مخصوص،
شخصاً ثبت نام‌نمایند. حق تقدم نطق با کسانی است که ثبت نام کرده باشند که در این
صورت، یک مخالف و یک موافق به ترتیب نطق خواهند کرد. درصورتی که‌مخالف یا موافقی
ثبت نام نکرده باشد، نمایندگان مخالف و موافق در مجلس می‌توانند کتباً نوبت بگیرند
و به تناوب صحبت کنند. اگر هیچ موافقی‌وجود نداشته باشد، مخالفان می‌توانند به
نوبت صحبت کنند و اگر مخالفی موجود نباشد غیر از نماینده دولت و یا مخبر به‌عنوان
موافق کسی صحبت‌نخواهد کرد.
‌تبصره - درصورتی که موضوعی در دستور کار مجلس قرار گیرد و به دلائلی مطرح نشود و
همان موضوع در جلسه بعد مجلس مطرح شود برگ‌ثبت نام مخالف و موافق اولیه معتبر است.
‌ماده 112 - مذاکرات کامل هر جلسه همراه با مصوبات ضبط و ثبت و حداکثر چهل و هشت
ساعت پس از آن، بین نمایندگان توزیع می‌شود.‌نماینده‌ای که در صورت مشروح مذاکرات
مطلبی برخلاف اظهارات او ثبت شده باشد، بطور اختصار می‌تواند فقط نسبت به همان
مورد در جلسه‌رسمی تذکر دهد و بعداً اصلاح آن قسمت از مذاکرات، در مجموعه مذاکرات
مجلس درج می‌شود. صورت مذاکرات جلسات باید به امضای رئیس یا‌نایب‌رئیس مجلس که آن
جلسه را اداره نموده است برسد.
‌ماده 113 - هرگاه هنگام بحث در باره طرحها و لوایح ، رئیس جمهور و معاونان او،
وزیران و معاونان آنان و همچنین مخبرین کمیسیون‌های‌مربوطه لازم بدانند در موضوع
موردبحث با رعایت مواد طرح شده صحبت کنند، برابر مدت تعیین شده در آیین‌نامه به
آنان اجازه داده خواهد شد.
‌ماده 114 - به‌جز مذاکرات مربوط به استیضاح و لایحه بودجه، در صورتی که حداقل دو
مخالف و در صورت وجود، دو موافق نسبت به طرح یا‌لایحه‌ای صحبت کرده باشند، هریک از
نمایندگان می‌توانند کتباً کفایت مذاکرات را پیشنهاد کنند. اولین نماینده
پیشنهاددهنده دلایل خود را به عنوان‌موافق اظهار می‌دارد و اگر مخالفی باشد علل
مخالفت خود را بیان می‌کند و آنگاه رأی گرفته می‌شود. درصورتی که پیشنهاد کفایت
مذاکرات به تصویب‌نرسید و در ادامه مذاکرات برای بار دوم پیشنهاد کفایت مذاکرات
داده شد بدون توضیح رأی گرفته می‌شود. پس از رأی به کفایت مذاکرات و اعلام ختم‌آن
از طرف رئیس، به دیگر نمایندگان موافق و مخالف در آن باب اجازه نطق داده نمی‌شود.
‌ماده 115 - هرگاه نمایندگان در رابطه با مسائل مهم مملکتی و یا بین‌المللی و
مناسبتهای خاص لازم بدانند می‌توانند بیانیه صادرکنند و هیأت رئیسه‌موظف است
چنانچه بیانیه صادره به امضاء حداقل نصف به‌علاوه یک مجموع نمایندگان رسیده باشد
آن را در پایان جلسه علنی مجلس قرائت کند.
‌ماده 116 - گزارش نهایی کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی پس از ارائه به هیأت
رئیسه مجلس، درصورتی که مربوط به عموم باشد، بدون‌رعایت نوبت در دستور کار قرار
می‌گیرد و در اولین جلسه علنی قرائت خواهد شد.
‌ماده 117 - روسای جمهور، نخست وزیران، رؤسای مجلس و مقامات عالی‌رتبه کشورهای
دیگر که به دعوت مقامات جمهوری اسلامی ایران به‌ایران می‌آیند و بنا به صلاحدید
همتای آنان و تصویب هیأت رئیسه مجلس حضورشان در جلسه رسمی و علنی به مصلحت باشد
می‌توانند در جلسه‌حاضر و عنداللزوم سخنرانی نمایند.

‌مبحث سوم - آراء

‌اول - کمیت آراء
‌ماده 118 - مصوبات مجلس با رأی موافق اکثریت مطلق حاضرین معتبر است مگر در مواردی
که در قانون اساسی و یا این آیین نامه نصاب دیگری‌معین شده باشد.
‌ماده 119 - کلیه انتخاباتی که در مجلس و کمیسیون‌ها و شعب به عمل می‌آید، اعم از
اینکه فردی یا جمعی باشد باستثناء انتخاب رئیس، اعضاء‌حقوقدان شورای نگهبان که با
اکثریت مطلق عده حاضر انتخاب می‌شوند و موارد دیگری که در این آیین‌نامه حد و نصاب
دیگری برای آن تعیین شده‌است با رأی اکثریت نسبی است و در صورت تساوی آراء، به
تعداد مورد نیاز از منتخبین به حکم قرعه تعیین می‌شود. اسامی کلیه نامزدها با
تعداد آراء‌آنان توسط رئیس جلسه اعلام می‌شود.
‌ماده 120 - رای‌گیری نسبت به‌موارد زیر بااکثریت خاص وبه‌ترتیب ذیل خواهد بود:
‌الف - اکثریت دوسوم حاضران:
1- تصویب آیین‌نامه داخلی مجلس و تفسیر آن.
2- تصویب تشکیل جلسه غیرعلنی مجلس.
3- تصویب تقاضای دو و سه فوریت طرحها و لوایح.

ب - اکثریت دو سوم مجموع نمایندگان:
1- تصویب درخواست مراجعه به آراء عمومی.
2- تصویب عدم کفایت رئیس جمهور.

‌دوم - کیفیت آراء
‌ماده 121 - رأی‌گیری در مجلس به یکی از روشهای ذیل انجام می‌گیرد:
1- با دستگاه الکترونیکی.
2- علنی با ورقه.
3- مخفی با ورقه
‌ماده 122 - هیأت رئیسه مجلس موظف است مجلس را به وسایل پیشرفته الکترونیکی مجهز
نماید تا شمارش عده حاضران در مجلس و اعلام‌رأی مخالف، موافق و ممتنع با وسایل
مذکور ممکن و میسر گردد و نتیجه آراء را در معرض دید نمایندگان قرار دهد. در موارد
نقص فنی دستگاهها‌حداکثر برای یک هفته رأی‌گیری با قیام و قعود یا طرق دیگر انجام
خواهد شد. تمدید این مهلت با تصویب مجلس خواهد بود.
‌ماده 123 - در مورد ذیل اخذ رأی علنی با ورقه خواهد بود:
‌هرگاه حداقل ده نفر از نمایندگان به‌جای استفاده از دستگاه الکترونیکی و یا قیام
و قعود رأی علنی با ورقه را تقاضا نمایند. ابتدائاً بدون بحث نسبت به‌درخواست،
رأی‌گیری به عمل می‌آید و درصورت تصویب درخواست، اصل موضوع با ورقه و بطور علنی به
رأی گذاشته می‌شود.
‌ماده 124 - در رأی علنی با ورقه، هر نماینده دارای سه‌نوع کارت سفید، کبود و زرد
است که اسم آن نماینده روی کارتها چاپ شده است. کارت‌سفید علامت قبول، کارت کبود
علامت رد و کارت زرد علامت امتناع است. هنگام اخذ رأی علنی با ورقه، نمایندگان
کارت سفید یا کبود یا زرد خودشان‌را با نظارت منشیان در گلدانها می‌ریزند.
نمایندگانی که رأی ندهند و یا بعد از اعلام اخذ رأی از تالار جلسه خارج شوند،
ممتنع محسوب می‌شوند.
‌تبصره - اسامی موافقین، مخالفین و ممتنعین و کسانی که در رأی‌گیری شرکت نکرده و
یا بعد از اعلام اخذ رأی از تالار خارج شده‌اند، بدون اینکه‌در جلسه قرائت شود،
درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت می‌گردد.
‌ماده 125 - در موارد ذیل اخذ رأی مخفی با ورقه الزامی است:
1 - انتخاب اعضای هیأت رئیسه، حقوقدانان شورای نگهبان، نمایندگان مجلس در نهادها و
هیأت‌ها ، مجامع و شوراها و سایر انتخابات راجع به‌اشخاص.
2 - انتخابات داخلی شعب و کمیسیون‌ها.
3 - رأی اعتماد و عدم اعتماد به وزیران و هیأت وزیران و رأی عدم کفایت به رئیس
جمهور.
4 - رأی نسبت به اعتبارنامه نمایندگان.
‌تبصره - هیأت رئیسه موظف است کارتهای مخصوصی برای رأی‌گیری مخفی تهیه و دراختیار
نمایندگان قرار دهد. رأی‌گیری به وسیله هرگونه‌ورقه و کارتی غیر از این اوراق
معتبر نخواهد بود.
‌ماده 126 - در مواردی که نتیجه اخذ رأی با قیام و قعود توسط حداقل دو نفر از
منشیان هیأت رئیسه و یا بیست و پنج نفر از نمایندگان حاضر در‌مجلس مورد تردید
باشد، ظرف مدت پانزده دقیقه بعد از اعلام رأی مذکور، بدون بحث با اخذ رأی علنی با
ورقه رفع تردید به عمل می‌آید. چنانچه تردید‌در رأی‌گیری در پانزده دقیقه آخر جلسه
باشد، می‌توان در جلسه بعد رفع تردید به عمل آورد.

‌سوم - اعلام نتیجه رای
‌ماده 127 - به مجرد اعلام اخذ رای، توسط رئیس جلسه تعداد نمایندگان حاضر در جلسه
به‌استناد دستگاه شمارش‌گر اعلام و بلافاصله اخذ رأی‌به عمل می‌آید. در موارد نقص
فنی دستگاه شمارش‌گر عده حاضران مستند به شمارش اکثریت منشیان خواهد بود.
‌ماده 128 - در کلیه موارد، نتیجه رأی مجلس باید صریحا" به‌وسیله رئیس اعلام گردد.
‌ماده 129 - اسامی کلیه تقاضاکنندگان رأی مخفی یا رأی علنی با ورقه درصورت مشروح
مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.


‌باب دوم - وظایف و اختیارات مجلس شورای اسلامی

‌فصل اول - قانونگذاری

‌مبحث اول - طرحها و لوایح قانونی

‌اول - طرحهای قانونی
‌ماده 130 - طرحهای قانونی با امضاء و ذکر نام حداقل پانزده نفر از نمایندگان در
مجلس به رئیس تسلیم می‌شود و پس از اعلام وصول و قرائت‌عنوان آن توسط رئیس مجلس یا
یکی از منشیان، در همان جلسه به کمیسیون‌های مربوط ارجاع می‌شود. این طرحها پس از
ارجاع به کمیسیون‌های‌ذی‌ربط چاپ و توزیع و نسخه‌ای از آن توسط رئیس برای وزیر یا
وزیران مربوط ارسال می‌گردد. طرحها نیز همانند لوایح، باید دارای موضوع و
عنوان‌مشخص باشند و دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه بوضوح درج شود و همچنین
دارای موادی متناسب با اصل موضوع و عنوان طرح نیز باشد.
‌ماده 131 - امضاء‌کنندگان طرحهای قانونی حق دارند در کمیسیون مربوط که طرح آنها
مطرح است، برای ادای توضیح حاضر شوند و کمیسیون‌تاریخ بحث پیرامون طرح را کتبا" به
آنان اعلام می‌نماید.
‌ماده 132 - پس از اعلام وصول طرح قانونی، چنانچه جمعی از امضاء‌کنندگان تقاضای
کتبی استرداد آن را بنمایند بطوری که امضاء‌کنندگان باقی‌مانده کمتر از پانزده نفر
گردند، درصورتی که تقاضای استرداد قبل از تصویب طرح در شور اول باشد طرح مسترد و
گزارش آن به مجلس داده خواهد شد‌و در صورتی که طرح در شور اول به تصویب رسیده باشد
پس از توضیح یک نفر از تقاضاکنندگان و صحبت یک نفر مخالف، با رأی مجلس، طرح
قابل‌استرداد می‌باشد.
‌ماده 133 - اگر طرحی مورد تصویب مجلس یا کمیسیون‌های موضوع اصل هشتاد و پنجم (85)
قانون اساسی واقع نشد بدون تغییر اساسی تا‌شش ماه دیگر نمی‌توان آن را مجدداً به
مجلس پیشنهاد نمود مگر با تقاضای کتبی پنجاه نفر نماینده و تصویب مجلس.

‌دوم - لوایح قانونی
‌ماده 134 - لوایح قانونی که ازطرف دولت به مجلس پیشنهاد می‌شود، باید؛
1- دارای موضوع و عنوان مشخص باشد.
2- دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه لایحه به‌وضوح درج شود.
3- دارای موادی متناسب با اصل موضوع و عنوان لایحه باشد.
‌ماده 135 - طبق اصل هفتاد و چهارم (74) قانون اساسی کلیه لوایح قانونی تقدیمی به
مجلس باید به امضاء رئیس جمهور و وزیر یا وزراء مسؤول‌رسیده باشد. درصورت نداشتن
وزیر مسؤول، امضاء رئیس جمهور کافی است.
‌ماده 136 - لوایح قانونی با رعایت اصل هفتاد و چهارم (74) قانون اساسی باید در
جلسه علنی مجلس توسط وزیر مربوط و یا نماینده دولت تقدیم‌گردد و درموقع طرح آن نیز
باید وزیر مربوط یا یکی از وزراء به‌تناسب موضوع حاضر باشد.
‌معاونان امور مجلس رئیس جمهور و وزراء و سازمان برنامه و بودجه، رئیس یا رابط
امورمجلس شورای عالی استانها که رسماً به مجلس معرفی شده‌باشند، می‌توانند بجای
رئیس جمهور و وزراء در جلسات مجلس و کمیسیون‌ها برای توضیح و دفاع لازم حضور
یابند.
‌ماده 137 - استرداد لوایح قانونی با تصویب هیأت وزیران به ترتیب ذیل امکانپذیر
خواهد بود:
1 - درصورتی که استرداد پیش از تصویب کلیات لایحه در شور اول مجلس باشد رئیس جمهور
یا وزیر مربوط کتباً با ذکر دلیل آن را مسترد‌می‌نماید و گزارش آن در جلسه علنی
اعلام می‌شود.
2 - درصورتی که استرداد پس از تصویب کلیات لایحه و در هر مرحله تا پیش از تصویب
نهایی باشد، وزیر مربوط یا نماینده امور مجلس دولت‌می‌تواند با ذکر دلیل در جلسه
علنی مجلس و صحبت یک نفر مخالف هر یک به‌مدت ده دقیقه و تصویب مجلس آن را مسترد
نماید.
‌ماده 138 - لوایح قانونی پس از تقدیم به مجلس، در جلسه علنی ازطرف رئیس مجلس به
کمیسیون‌های مربوط ارجاع و سپس دراختیار نمایندگان‌قرار می‌گیرد.
‌ماده 139 - یک نسخه از کلیه طرحها و لوایحی که تقدیم مجلس می‌شود پس از اعلام
وصول آن دراختیار مطبوعات قرار می‌گیرد.

‌سوم - طرحهای شورای‌عالی استانها
‌ماده 140 - طرحهای مصوب شورای‌عالی استانها که باید دارای عنوان و مقدمه توجیهی
مشخص و مواد متناسب باشد، مستقیما یا توسط دولت به‌مجلس تقدیم می‌شود. وصول این
طرحها توسط رئیس اعلام و برای بررسی به کمیسیون ذی‌ربط ارجاع و سپس چاپ و بین
نمایندگان توزیع و‌نسخه‌ای از آن نیز برای هیأت وزیران به منظور حضور و دفاع از
مواضع خود ارسال می‌شود.
‌تبصره - نحوه رسیدگی به این طرحها و نیز تقاضای استرداد آنها مشابه لوایح دولت
خواهد بود.

‌چهارم - مقررات مشترک طرحها و لوایح
‌ماده 141 - در ابتدای هر دوره قانونگذاری، هیأت رئیسه صورتی از طرحها و لوایحی را
که معوق مانده به وسیله اداره کل قوانین تهیه می‌کند و در‌اختیار نمایندگان
می‌گذارد و صورتی نیز برای دولت ارسال می‌دارد. هر یک از طرحها و لوایح معوقه که
لزوم رسیدگی به آن به وسیله بیست و پنج نفر از‌نمایندگان یا از طرف دولت تقاضا
شود، طبق آیین‌نامه به کمیسیون‌های مربوطه ارجاع می‌شود و کمیسیون‌ها رسیدگی را به
ترتیب مندرج در این آیین‌نامه‌انجام می‌دهند. هرگاه شوراول آن طرحها یا لوایح قبلاً
خاتمه یافته باشد رسیدگی به طرح یا لایحه با پیشنهاد کمیسیون وتصویب مجلس یک
شوری‌انجام خواهد شد. درصورت تغییر دولت، چنانچه دولت جدید رسماً استرداد لوایحی را
اعلام کرده باشد، آن لوایح از جریان خارج خواهد شد.
‌ماده 142 - نمایندگان مجلس و دولت نمی‌توانند یک طرح یا لایحه قانونی را که بیش
از یک موضوع دارد به‌عنوان ماده واحده پیشنهاد و تقاضای‌تصویب نمایند. درصورتی که
طرح یا لایحه مشتمل بر بیش از یک موضوع باشد، باید مواد و تبصره‌ها جزء به جزء طرح
و مورد شور قرار گیرد. هیأت‌رئیسه موظف است قبل از اعلام وصول طرحها و لوایح مفاد
این ماده را رعایت نماید.

‌مبحث دوم - مراحل بررسی و تصویب طرحها و لوایح عادی

‌ماده 143 - بررسی و تصویب تمام طرحها و لوایح ، به استثنای مواردی که در این
آیین‌نامه برای شور در آنها ترتیب خاص دیگری معین شده باشد،‌به ترتیب ذیل دوشوری
خواهد بود:

‌اول - شور اول
‌ماده 144 - رئیس جلسه مکلف است وصول کلیه طرحها و لوایح عادی را که به مجلس تقدیم
می‌شود با رعایت اصل هفتاد و پنجم (75) قانون‌اساسی در همان جلسه و یا حداکثر دو
جلسه بعد مجلس اعلام و همزمان به کمیسیون‌های مربوطه ارجاع نماید و به‌دستور وی
فوراً تکثیر و در اختیار‌نمایندگان قرار گیرد.

‌الف - بررسی طرحها و لوایح در کمیسیون‌ها
‌ماده 145 - طرحها و لوایحی که جنبه‌های مختلف داشته و علاوه بر کمیسیون اصلی به
کمیسیون دیگری هم ارتباط پیدا می‌نماید، از طرف رئیس‌مجلس پس از مشخص نمودن
کمیسیون‌های اصلی و فرعی و مواد مربوط به کمیسیون‌های فرعی به کمیسیون‌های ذی‌ربط
ارجاع می‌شود تا نسبت به‌قسمتی که مربوط به آن کمیسیون‌هاست شور و بررسی به عمل
آورده و ظرف ده روز که با موافقت کمیسیون اصلی تا ده روز دیگر قابل تمدید
است،‌گزارش آن را تهیه و به کمیسیون اصلی ارسال نمایند. کمیسیون اصلی ، رسیدگی به
طرحها و لوایح ارجاعی را پس از ده روز و دریافت نظر کمیسیون‌های‌فرعی و دعوت
نمایندگان آن شروع خواهد کرد. گزارش نهایی که شامل گزارش کمیسیون اصلی و گزارش
کمیسیون‌های فرعی است توسط کمیسیون‌اصلی برای طرح و بررسی در مجلس تقدیم می‌گردد.
‌چنانچه رسیدگی به تمام یا قسمت عمده طرح یا لایحه‌ای از طرف رئیس مجلس علاوه بر
کمیسیون اصلی به یک یا چند کمیسیون دیگر ارجاع شده‌باشد و نظر کمیسیون‌های فرعی در
کلیات با نظر کمیسیون اصلی متفاوت باشد، مخبر یا یکی از اعضاء آن کمیسیون‌ها
می‌توانند نظر کمیسیون خود را‌توضیح دهد.
‌تبصره - در مواردی که کمیسیون یا کمیسیون‌هایی به نحوه ارجاع طرح یا لایحه معترض
باشند مراتب اعتراض خود را به هیأت رئیسه اعلام‌می‌کنند، هیأت رئیسه موظف است در
اولین فرصت به موضوع رسیدگی و اتخاذ تصمیم نماید.
‌ماده 146 - گزارش رد یا تصویب و تغییر یا تکمیل هر طرح یا لایحه‌ای که به کمیسیون
ارجاع می‌شود باید، ظرف مدتی که از طرف هیأت رئیسه‌مجلس با توافق کمیسیون مربوطه
معین و اعلام می‌شود و از یک ماه از تاریخ وصول به دفتر کمیسیون تجاوز نخواهد کرد،
به مجلس ارسال شود. در‌صورت تجاوز از مدت تعیین شده، هر یک از نمایندگان یا دولت
حق دارد از مجلس تقاضا نماید که آن را با حق تقدم طبق ضوابط این آیین‌نامه،
در‌دستور مجلس قرار دهد.
‌در مورد طرحها و لوایح مفصل، هرگاه کمیسیون نتوانست رسیدگی به آن را در مدت تعیین
شده تمام کند، باید موضوع را به رئیس مجلس گزارش دهد.‌در این صورت با پیشنهاد
کمیسیون مربوطه و تصویب هیأت رئیسه این مدت تمدید می‌گردد.
‌ماده 147 - پیشنهاد دهندگان می‌توانند در کمیسیون مربوطه حاضر شوند و توضیحات
لازم را در باره پیشنهاد خود بدهند. کمیسیون موظف است،‌حداقل بیست و چهار ساعت قبل
از طرح پیشنهاد، کتباً پیشنهاددهندگان را به کمیسیون دعوت کند.
‌ماده 148 - کمیسیون‌ها موظفند، در موقع رسیدگی به طرحها و لوایح ، از وزراء و
بالاترین مقام دستگاه ذی‌ربط دعوت به عمل آورند.
‌ماده 149 - درجلسات کمیسیون‌ها نمایندگانی که عضویت در آن کمیسیون را ندارند بدون
داشتن حق رأی می‌توانند حاضر شوند و در صورتی که‌از طرف کمیسیون برای ادای توضیح
یا شرکت در مذاکرات دعوت شده باشند باید شرکت نمایند ولی حق رأی ندارند.

ب - بررسی و تصویب طرحها و لوایح در مجلس
‌ماده 150 - هنگامی که گزارش کمیسیون‌های ذی‌ربط درخصوص طرح یا لایحه عادی برای
شور اول در جلسه علنی مطرح می‌گردد، در باره نقاط‌ضعف و قوت، نقائص و امتیازات و
لزوم یا عدم لزوم آن طرح و لایحه در کلیات مذاکره می‌شود و پس از آن نسبت به اصل
طرح یا لایحه رأی‌گیری به‌عمل می‌آید. درصورت تصویب کلیات، جهت رسیدگی در شور دوم
به کمیسیون مربوطه ارجاع می‌شود.

‌دوم - شوردوم
‌الف - بررسی مواد و پیشنهادها در کمیسیون
‌ماده 151 - پیشنهادهای اصلاحی کتبی که در فاصله شوراول و دوم داده می‌شود، باید
به هیأت رئیسه کمیسیون مربوط تحویل و حداقل بیست و‌چهار ساعت قبل از شروع شور دوم
در کمیسیون چاپ و بین نمایندگان توزیع شود و پیشنهاددهندگان به جلسات کمیسیون دعوت
شوند. اعضاء‌کمیسیون ذی‌ربط می‌توانند هنگام رسیدگی شور دوم در کمیسیون پیشنهادهای
خود را هر چند به چاپ نرسیده باشد طرح نمایند.

ب - بررسی و تصویب مواد در مجلس
‌ماده 152 - در شوردوم گزارش کمیسیون در مجلس مطرح می‌شود. در این مرحله پیشنهاد
تازه پذیرفته نمی‌شود، ولی پیشنهادهایی که در فاصله دو‌شور به کمیسیون داده شده و
مورد توجه و تصویب کمیسیون قرار نگرفته، به ترتیب مواد، توسط پیشنهاددهندگان قابل
طرح در مجلس خواهد بود. در‌این صورت پیشنهاددهنده یا یکی از پیشنهاددهندگان ( در
مورد پیشنهاد جمعی) می‌تواند برای هر پیشنهاد ظرف پنج دقیقه توضیح بدهد و پس
از‌اظهارنظر یک مخالف و یک موافق و عنداللزوم توضیحات مخبر کمیسیون یا نماینده
دولت نسبت به پیشنهاد مزبور اخذ رأی به عمل می‌آید. پس از رد‌یا قبول پیشنهاد نسبت
به اصل ماده رأی‌گیری به عمل می‌آید. چنانچه ماده به تصویب نرسید، بدون مذاکره
نسبت به حذف آن رأی‌گیری خواهد شد و در‌صورتی که حذف ماده به تصویب نرسید
پیشنهادهای اصلاحی تازه در همان جلسه پذیرفته خواهد شد.
‌ماده 153 - در شور دوم در باره اصل مواد مذاکره به عمل نمی‌آید مگر آنکه در گزارش
کمیسیون مواد جدیدی اضافه شده باشد یا به تشخیص هیأت‌رئیسه در بعضی مواد تغییرات
اساسی داده شده باشد. در این صورت اولین مخالف و موافق (‌براساس تابلو مخصوص
ثبت‌نام) هر یک به مدت پنج‌دقیقه صحبت می‌کنند و در صورت لزوم مخبر یا نماینده
دولت نیز صحبت می‌کنند و آنگاه نسبت به ماده یا مواد مورد نظر رأی‌گیری می‌شود.
‌ماده 154 - چنانچه در شوردوم، کمیسیون بعضی از مواد طرح یا لایحه را حذف و یا
تغییر کلی داده باشد، هریک از نمایندگان میتوانند همان ماده‌را پیشنهاد نمایند و
پس از صحبت یک مخالف و یک موافق و مخبر کمیسیون و نماینده دولت نسبت به ماده
رأی‌گیری می‌شود. چنانچه اصل ماده‌تصویب شد پیشنهادهای اصلاحی که قبلاً به کمیسیون
داده شده، قابل طرح و بحث و رأی‌گیری خواهد بود.
‌ماده 155 - در شور دوم طرحها و لوایح ، اولویت رسیدگی به پیشنهادها در جلسه علنی
به ترتیب زیر خواهد بود:
1- پیشنهاد جایگزین لایحه دولت و یا طرح اصلی برای طرحها و لوایح.
2- پیشنهادهای حذف به ترتیب حذف کامل و حذف قسمت‌هائی از هر ماده.
3- پیشنهادهای چاپ شده کمیسیون‌های فرعی.
4- پیشنهادهای اصلاحی چاپ شده نمایندگان براساس تشخیص هیأت رئیسه.
5- اصل ماده.
‌ماده 156 - اصلاحاتی که در ماده‌ای پیشنهاد می‌گردد قبل از خود ماده در باره آنها
در مجلس رأی گرفته می‌شود.
‌ماده 157 - هنگام بحث نسبت به هر ماده، هرگاه پیشنهاد حذف تمام یا قسمتی از ماده
یا رفع ابهام از آن بشود، پس از توضیح پیشنهاددهنده و‌اظهارات یک مخالف و یک موافق
نسبت به پیشنهاد اخذ رأی به عمل خواهد آمد. درصورت تصویب پیشنهاد، نسبت به بقیه
ماده بحث و اخذ رأی به‌عمل خواهد آمد.

‌مبحث سوم - مراحل بررسی و تصویب طرحها و لوایح فوری

‌اول - کلیات موضوع طرحها و لوایح فوری
‌ماده 158 - طرحها و لوایح فوری عبارتند از یک فوریتی، دوفوریتی و سه فوریتی.
‌ماده 159 - وقتی که فوریت طرح یا لایحه‌ای تقاضا می‌شود، پس از توضیح
پیشنهادکننده یا یکی از پیشنهادکنندگان و اظهارات مخالف و موافق،‌نسبت به فوریت،
رأی گرفته می‌شود. درصورتی که تقاضای فوریت ضمن طرح یا لایحه مطرح نشده باشد،
پانزده نفر از نمایندگان نیز می‌توانند کتباً‌تقاضای فوریت آن طرح یا لایحه را
بنمایند. تصویب فوریت طرحها و لوایح با توجه به درجه فوریت به ترتیب ذیل می‌باشد:
1 - یک‌فوریت؛ با صحبت یک مخالف و یک موافق و با رأی اکثریت مطلق حاضران.
2 - دو و سه فوریت؛ با صحبت دو مخالف و دو موافق و با رأی اکثریت دوسوم حاضران.
‌تبصره - هیأت رئیسه موظف است طرحها و لوایح دارای فوریت را حداقل یکساعت قبل از
طرح فوریت آنها در جلسه علنی تکثیر و دراختیار‌نمایندگان قرار دهد.
‌ماده 160 - اصل بر عادی بودن رسیدگی طرحها و لوایح است. بنابراین فوریت آنها باید
مبین ضرورت و یا حالت استثنایی و مستند به دلائل ذیل‌باشد:
1 - یک فوریت؛ نیاز فوری جامعه و اولویت طرح و یا لایحه مورد نظر نسبت به سایر
موارد مطروحه.
2 - دوفوریت؛ ضرورت جلوگیری از وقوع خسارت احتمالی و فوت فرصت.
3 - سه فوریت؛ حالت کاملاً اضطراری و حیاتی و برای مقابله سریع با خسارت حتمی.
‌ماده 161 - در طرحها و لوایحی که فوریت آنها تصویب شده باشد، ابتدا نسبت به اصل
آن مذاکره می‌شود و پس از آن برای ورود به شور در ماده‌واحده یا مواد، رأی گرفته
می‌شود و آنگاه راجع به هر یک از مواد جداگانه مذاکره و اخذ رأی به عمل می‌آید.
‌ماده 162 - با تقاضای دولت یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس قبل از ورود
به شور در ماده واحده یا مواد طرح و یا لایحه می‌توان از آن‌سلب فوریت بطور مطلق،
و یا سلب یک فوریت از دو فوریت، و یا یک یا دو فوریت از طرحها و لوایح سه فوریتی
نمود. تقاضای سلب فوریت برای هر‌طرح و یا لایحه فقط یک‌بار امکانپذیر است.

‌دوم - طرحها و لوایح یک فوریتی
‌ماده 163 - طرحها و لوایح یک فوریتی، پس از تصویب فوریت، به کمیسیون‌های اصلی،
فرعی ارجاع می‌شود تا خارج از نوبت مورد بررسی و‌تصویب قرار گیرد. گزارش کمیسیون
درباره این طرحها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس چاپ و بین
نمایندگان توزیع‌می‌شود.
‌ماده 164 - طرحها و لوایح یک فوریتی یک شوری است و پس از وصول گزارش کمیسیون،
خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد و‌یک نوبت درباره آن شور به عمل
می‌آید، بدین.‌ترتیب که ابتدا نسبت به اصل و سپس در باب ماده واحده یا هر یک از
مواد مذاکره و اخذ رأی می‌شود.‌پیشنهاد دهندگان باید پیشنهادهای خود را در مهلتی
که توسط کمیسیون تعیین و اعلام می‌گردد به کمیسیون ارسال و برای دفاع از آن در
کمیسیون حاضر‌شوند و درصورت عدم تصویب پیشنهاد آنان ، می‌توانند در مجلس آن را
مطرح نمایند.

‌سوم - طرحها و لوایح دوفوریتی
‌ماده 165 - در مورد طرحها و لوایح دوفوریتی، پس از تصویب فوریت؛
1- حداکثر ظرف مدت شش ساعت چاپ و توزیع می‌شوند.
2- حداکثر چهل و هشت ساعت پس از چاپ و توزیع در دستور کار جلسه مجلس قرار
می‌گیرند.
3- پیشنهادهای نمایندگان حداکثر بیست و چهار ساعت پس از چاپ و توزیع به هیأت رئیسه
تسلیم می‌شود.
4- پیشنهادهای نمایندگان چاپ و حداقل دو ساعت قبل از شروع مذاکرات دراختیار
نمایندگان قرار می‌گیرد.

‌چهارم - طرحها و لوایح سه فوریتی
‌ماده 166 - طرحها و لوایح سه‌فوریتی، پس از تصویب فوریت، بلافاصله در همان جلسه
در دستور مجلس قرار می‌گیرد.
‌ماده 167 - در طرحها و لوایح سه فوریتی، پس از تصویب کلیات، در همان جلسه نسبت به
ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و رأی‌گیری‌می‌شود.
‌پیشنهاد نمایندگان قبل از ورود به ماده واحده یا هریک از مواد پذیرفته می‌شود و
نسبت به آنها پس از اظهارات یک مخالف و یک موافق و نماینده دولت‌اخذ رأی به عمل
می‌آید.

‌مبحث چهارم - بررسی طرحها و لوایح طبق اصل هشتاد و پنجم (85)

‌ماده 168 - در مواردی که مجلس ضروری تشخیص دهد، طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون
اساسی اختیار تصویب آزمایشی بعضی از قوانین‌را که جنبه دائمی دارند به کمیسیون‌های
خود و تصویب دائمی اساسنامه سازمانها، شرکتها ، مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت را
به کمیسیون‌های‌خود یا به دولت تفویض می‌کند.
‌تبصره 1 - دولت و یا نمایندگان باید قبل از انقضاء مدت آزمایشی قانون مذکور جهت
تعیین تکلیف دائمی آن، طرح یا لایحه لازم را تهیه و به‌مجلس ارائه نماید.
‌تبصره 2 - پس از انقضاء زمان آزمایشی ، اینگونه قوانین اعتبار قانونی نخواهند
داشت.
‌ماده 169 - هرگاه دولت یا پانزده نفر از نمایندگان تقاضای ارجاع طرح یا لایحه‌ای
را طبق اصل هشتاد و پنجم (85) به کمیسیون یا کمیسیون‌های‌مجلس و یا دولت بنماید،
این تقاضا در جلسه علنی اعلام و به ترتیب در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد.
‌ماده 170 - هنگام طرح تقاضای مزبور در مجلس، نماینده دولت و یا نماینده منتخب
تقاضاکنندگان، دلائل ضرورت ارجاع طرح و یا لایحه را‌حداکثر به مدت ده دقیقه بیان
می‌نماید و سپس دو نفر مخالف و دو نفر موافق که قبلاً ثبت‌نام کرده‌اند و درصورت
عدم ثبت نام، در مجلس نوبت‌گرفته‌اند، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت کرده و آنگاه
رأی‌گیری می‌شود.
‌ماده 171 - پس از موافقت مجلس، طرح یا لایحه به کمیسیون فرستاده می‌شود. ترتیب
رسیدگی این قبیل طرحها و لوایح در کمیسیون همان ترتیب‌رسیدگی و تصویب طرحها و
لوایح در مجلس خواهد بود، اما مناط در تصویب رأی حداقل دو سوم اعضاء کمیسیون
می‌باشد.
‌ماده 172 - پس از تصویب قانون در کمیسیون‌ها، تعیین مدت اجرای آزمایشی آن در
دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت، به این ترتیب که قانون‌مصوب کمیسیون به همراه
پیشنهاد مدت اجراء، چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس تکثیر و دراختیار نمایندگان
قرار گیرد.
‌هنگام طرح تعیین مدت در جلسه علنی، درصورتی که پیشنهاد دیگری نباشد، نسبت به
پیشنهاد کمیسیون رأی‌گیری می‌شود. درغیراین صورت، نسبت‌به پیشنهاد نمایندگان به
ترتیب وصول در جلسه علنی پس از صحبت یک مخالف و یک موافق رأی‌گیری خواهد شد.
‌ماده 173 - درصورتی که مجلس تصویب دائمی اساسنامه سازمانها، شرکتها، مؤسسات دولتی
و یا وابسته به دولت را به دولت واگذار کند. ترتیب‌رسیدگی و تصویب اساسنامه‌های
مذکور طبق آیین‌نامه داخلی هیأت وزیران خواهد بود.

‌مبحث پنجم - تفسیر قوانین

‌ماده 174 - رسیدگی به طرحها و لوایح مربوط به شرح و تفسیر قوانین عادی یک شوری
است و می‌تواند بطور عادی یا بصورت فوریت مورد‌مذاکره قرارگیرد، در تفسیر قوانین
بحث در کلیات و جزئیات از هم تفکیک نمی‌شود.
‌ماده 175 - درصورتی که تفسیر به‌صورت عادی و یک فوریتی باشد، پس از گزارش کمیسیون
و توضیح مخبر، یک مخالف و یک موافق، هر یک‌به مدت ده دقیقه صحبت خواهند کرد. با
پیشنهاد رئیس و یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس مدت صحبت و تعداد مخالف و
موافق قابل تغییر‌است. در مورد تفسیر قوانین نماینده دولت هم می‌تواند صحبت کند.
‌ماده 176 - درصورتی که گزارش کمیسیون و همین‌طور پیشنهادهای دیگر که به کمیسیون
رسیده است، به تصویب مجلس نرسد، هر نماینده‌می‌تواند نظر خود را کتباً به هیأت
رئیسه بدهد. پیشنهادها به ترتیب وصول مورد بحث قرار می‌گیرد و اگر پیشنهادی به
تصویب نرسید موضوع برای‌بحث بیشتر به کمیسیون ارجاع می‌شود.
‌ماده 177 - درصورتی که تفسیر بصورت دوفوریتی و سه فوریتی باشد همانند دیگر طرحها
و لوایح دوفوریتی و سه‌فوریتی مورد رسیدگی قرار‌می‌گیرد.

‌مبحث ششم - نکات مشترک مربوط به بررسی طرحها و لوایح

‌ماده 178 - در مواردی که طرح یا لایحه قانونی مربوط به امور داخلی مجلس نباشد،
ازطریق هیأت رئیسه به وزیر یا مسؤول اجرائی مربوطه رسماً‌اطلاع داده می‌شود تا خود
یا معاون او که رسماً به مجلس معرفی شده در جلسه علنی حاضر شود و در مذاکرات شرکت
نماید. درصورت اطلاع و عدم‌حضور وزیر یا معاون بدون عذر موجه، ازطرف رئیس مجلس
مؤاخذه خواهد شد. بهر صورت، در همان جلسه، حتی با عدم حضور وزیر یا مسؤول‌اجرائی
مربوطه، طرح یا لایحه مورد بررسی قرار خواهد گرفت و اتخاذ تصمیم خواهد شد.
‌ماده 179 - سوالات توضیحی نمایندگان، در شور اول یا دوم طرحها و لوایح که مربوط
به موضوعات مورد بحث باشد، در مجلس کتباً به رئیس‌مجلس تقدیم می‌شود. رئیس این
سوالات را به مخبر کمیسیون مربوط یا به نماینده دولت می‌دهد تا به هنگام توضیح و
یا توجیه به آن پاسخ داده شود.
‌ماده 180 - درصورتی که حداقل بیست و پنج نفر از نمایندگان کتباً از مجلس تقاضا
کنند که طرح یا لایحه قانونی واصل شده به مجلس برای‌حداکثر شش ماه مسکوت بماند، پس
از توضیح یکی از پیشنهاد دهندگان به مدت پنج دقیقه و پاسخ آن از طرف یک مخالف
به‌مدت حداکثر پنج دقیقه،‌رأی گرفته می‌شود. تقاضای مسکوت ماندن لایحه بدون موافقت
وزیر یا معاون امورمجلس ذی‌ربط پذیرفته نخواهد شد.
‌تقاضای مسکوت ماندن در هر طرح و لایحه فقط برای یک مرتبه مجاز خواهد بود. هیأت
رئیسه موظف است پس از گذشت مدت مسکوت ماندن،‌طرح یا لایحه را مجدداً در دستور کار
مجلس قرار دهد.
‌تبصره - چنانچه تقاضای مسکوت ماندن برای انجام اصلاحات طرح یا لایحه باشد پس از
تصویب مسکوت ماندن به کمیسیون ذی‌ربط جهت‌انجام اصلاحات ارجاع می‌گردد. نحوه
رسیدگی به اصلاحات همچون رسیدگی در شور دوم طرحها و لوایح خواهد بود.
‌ماده 181 - اخطار راجع به منافی بودن طرحها و لوایح و سایر موضوعات مورد بحث در
مجلس با قانون اساسی یا آیین‌نامه داخلی مجلس مقدم بر‌اظهارات دیگر است و مذاکرات
در موضوع اصلی را متوقف می‌کند. این اخطار باید با استناد به اصل مربوطه حداکثر
ظرف پنج دقیقه به عمل آید.‌درصورتی که رئیس مجلس اخطار را وارد بداند بدون بحث از
مجلس نظرخواهی می‌نماید چنانچه مجلس اخطار را وارد دانست رئیس نسبت به‌پذیرش
اصلاحات پیشنهادی یا حذف مورد اشکال یا ارجاع آن به کمیسیون ذی‌ربط جهت بررسی مجدد
اقدام خواهد کرد.
‌ماده 182 - درصورتی که نمایندگان نسبت به اجرای آیین‌نامه داخلی مجلس تخلفی را که
مربوط به همان جلسه باشد مشاهده نمایند، حق دارند‌بلافاصله مورد تخلف را با استناد
به ماده مربوطه بدون خروج از موضوع حداکثر ظرف پنج دقیقه تذکر دهند و اگر مربوط به
آن جلسه نباشد بعد از نطق‌قبل از دستور و قبل از شروع دستور جلسه و یا پایان جلسه،
قبل از اعلام ختم آن حداکثر ظرف پنج دقیقه تذکر دهند چنانچه رئیس تذکر را وارد
بداند‌موظف است به آن ترتیب اثر دهد.
‌ماده 183 - پس از آنکه مجلس درباره طرح یا لایحه‌ای رأی نهائی داد، اسناد و اوراق
و صورتجلسات مربوط به آن در اداره کل قوانین مجلس‌بایگانی می‌شود.

‌مبحث هفتم- ارجاع مصوبات مجلس به شورای نگهبان و مراحل‌رسیدگی آنها

‌ماده 184 - کلیه مصوبات مجلس رسماً به شورای نگهبان فرستاده می‌شود. درصورتی که
شورا ظرف ده روز پس از وصول یا پس از انقضای ده روز‌تمدید مذکور در اصل نود و پنجم
(95) قانون اساسی، مخالفت خود را اعلام نکرد، طبق اصل نود و چهارم (94) قانون
اساسی، مصوبات از طرف‌مجلس جهت امضاء و ابلاغ به ریاست جمهوری ارسال می‌شود.
‌تبصره - روز وصول مصوبه و روز اعلام نظر شورای نگهبان به مجلس جزء مهلت‌های مقرر
محسوب نمی‌گردد.
‌ماده 185 - مصوبات مجلس تا زمان اعلام نظر نهائی شورای نگهبان از دستور خارج
نمی‌شود. شورای نگهبان، درصورت رد مصوبات مجلس،‌موظف است علت رد را صریحاً به مجلس
گزارش نماید تا بلافاصله تکثیر و توزیع شود.
‌ماده 186 - مصوبات عادی و یک فوریتی مجلس که از طرف شورای نگهبان رد شده به
کمیسیون مربوطه ارسال می‌شود و با اعلام وقت قبلی با‌حضور نماینده شورای نگهبان،
موارد اعتراض برای اصلاح مورد بحث قرار می‌گیرد. درصورت عدم حضور نماینده شورای
نگهبان در موعد اعلام شده،‌کمیسیون با ملحوظ نمودن نظر شورای نگهبان کار خود را
انجام می‌دهد.
‌نمایندگانی که پیشنهاد اصلاحی داده‌اند، در این مرحله می‌توانند در کمیسیون شرکت
نمایند. نظر کمیسیون همراه پیشنهادهای پذیرفته نشده نمایندگان‌در مجلس مطرح می‌شود
و طبق معمول شور دوم مورد بحث و رأی قرار می‌گیرد.
‌چنانچه درمورد ماده‌ای، کمیسیون نیز همراه پیشنهادهای دیگر پیشنهاد داده باشد،
اول پیشنهاد کمیسیون به رأی گذاشته می‌شود و درصورت عدم‌تصویب، پیشنهادهای دیگر
مطرح می‌شود.
‌درصورت عدم تصویب پیشنهاد کمیسیون و یا پیشنهادهای قبلی نمایندگان در مجلس،
پیشنهادهای جدید پذیرفته می‌شود و درباره آنها بحث و‌رأی‌گیری به‌عمل می‌آید.
‌تبصره 1 - پس از ایراد شورای نگهبان، دولت حق پیشنهاد اصلاح لایحه را ندارد مگر
در موارد ایراد شورای نگهبان.
‌تبصره 2 - شورای نگهبان نمی‌تواند پس از گذشت مهلت‌های مقرر و رفع ایراد در نوبت
اول، مجدداً مغایرت موارد دیگری را که مربوط به‌اصلاحیه نمی‌باشد بعد از گذشت مدت
قانونی به مجلس اعلام نماید مگر در رابطه با انطباق با موازین شرعی.
‌تبصره 3 - اگر با اصلاح ماده مورد ایراد شورای نگهبان، ماده به کلی خاصیتش را از
دست بدهد، می‌توان آن را حذف کرد.
‌ماده 187 - پس از بررسی گزارش کمیسیون که در آن نظر شورای نگهبان ملحوظ شده است و
رای‌گیری نسبت به آن، مصوبه مجدداً به شورای‌نگهبان ارسال می‌شود. اگر این مصوبه
هنوز وافی به نظرات شورای نگهبان نباشد، مجدداً در مجلس مطرح می‌گردد، درصورتی که
مجلس با در نظر‌گرفتن حفظ مصلحت نظام همچنان بر رأی خود باقی باشد رئیس مجلس مصوبه
مذکور را به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال می‌دارد. مجمع‌موظف است تنها در موارد
اختلاف و دیگر موارد مربوط به آن اظهانظر قطعی نموده و گزارش آن را جهت طی مراحل
بعدی به رئیس مجلس اعلام‌نماید.

‌فصل دوم - نظارت

‌مبحث اول - نحوه بررسی و رأی اعتماد به هیأت وزیران

‌ماده 188 - رئیس جمهور، ظرف دو هفته پس از انجام مراسم تحلیف و یا بعد از استعفاء
یا سقوط دولت، کتباً اسامی هیأت وزیران را به‌همراه شرح‌حال هر یک از وزیران و
برنامه دولت تسلیم مجلس می‌نماید. رئیس مجلس مکلف است در اولین فرصت در جلسه علنی
وصول معرفی‌نامه وزیران را‌اعلام و پس از قرائت دستور تکثیر آن را صادر نماید.
‌ماده 189 - یک هفته پس از معرفی دولت، برای بحث و بررسی خط مشی و اصول کلی برنامه
دولت و اخذ رأی اعتماد برای هیأت وزیران‌جلسات مجلس به‌طور متوالی تشکیل می‌گردد.
با پیشنهاد رئیس و تصویب مجلس، جلسات بصورت صبح و بعد از ظهر برگزار خواهد شد.
مجلس در‌این جلسات نطق قبل از دستور نخواهد داشت.
‌ماده 190 - قبل از تشکیل اولین جلسه بررسی برنامه‌های دولت و اخذ رأی اعتماد هیأت
وزیران، نمایندگان مخالف و موافق برنامه، خط مشی و‌اصول کلی و ترکیب هیأت وزیران و
نیز نمایندگان مخالف و موافق هریک از وزیران به تفکیک برنامه و هر وزیر در
برگه‌های جداگانه ثبت نام می‌نمایند.
‌هریک از نمایندگان حق دارند تمام یا قسمتی از وقت خود را دراختیار نماینده دیگر
قرار دهد. در شروع بحث در مورد هیأت وزیران، رئیس جمهور‌برنامه دولت را تشریح و
ضمن معرفی وزیران از ترکیب هیأت وزیران دفاع خواهد نمود. پس از آن مجلس ، بررسی
برنامه دولت و ترکیب هیأت وزیران‌را با اظهارات پنج نفر از نمایندگان مخالف و پنج
نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر مخالف و یکنفر موافق و هر کدام برای
مدت پانزده دقیقه‌انجام خواهد داد.
‌رئیس جمهور یا کسانی که او تعیین خواهد نمود به سوالات و اظهارات مخالفان پاسخ
می‌دهند. مجموع مدت نطق اولیه رئیس جمهور و دفاعیات اخیر‌دو و نیم ساعت خواهد بود.
درپی اظهارات و دفاعیات رئیس جمهور، مجلس شور در مورد برنامه‌ها و صلاحیت هریک از
وزیران را به صورت جداگانه‌آغاز خواهد نمود. درمورد هر وزیر دو نفر از نمایندگان
مخالف و دو نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر مخالف و موافق هرکدام برای
مدت‌پانزده دقیقه فرصت خواهند داشت. پس از آن وزیر و در صورت صلاحدید رئیس جمهور
به مدت سی دقیقه برای دفاع از برنامه و صلاحیت وزیر‌مطروحه وقت خواهند داشت. بحث و
بررسی برای تک تک وزیران به ترتیب حروف الفبای وزارتخانه به همین شیوه انجام
می‌گیرد، رئیس جمهور‌می‌تواند با استفاده از وقت وزیران در پایان و به‌طور یکجا از
آنان دفاع نماید. پس از آن برای هر یک از وزیران جداگانه رأی‌گیری به عمل می‌آید
و‌شمارش و اعلام نتیجه آرا پس از رأی‌گیری برای همه وزراء صورت خواهد گرفت. سوالات
کتبی نمایندگان در طول مدتی که برنامه دولت مطرح است‌ازطریق رئیس مجلس به رئیس
جمهور یا وزیر مربوط داده خواهد شد.
‌تبصره 1 - در موارد معرفی یک یا چند وزیر (‌کمتر از نصف مجموع وزراء) پس از نطق
اولیه رئیس جمهور به مدت یکساعت بدون بحث در‌کلیات برنامه‌ها و ترکیب هیأت‌وزیران
تنها در مورد برنامه‌ها و صلاحیت وزیران پیشنهادی به‌ترتیب فوق‌الذکر اقدام خواهد
شد.
‌تبصره 2 - چنانچه مجلس به یک یا چند وزیر رأی اعتماد نداد، رئیس جمهور موظف است
با رعایت اصل یکصد و سی و پنجم (135) قانون‌اساسی حداکثر قبل از سه ماه فرد یا
افراد دیگری را برای اخذ رأی به مجلس معرفی نماید.
‌ماده 191 - درمورد اصول هشتاد و هفتم (87) و یکصد و سی و ششم (136) قانون اساسی،
کیفیت رأی اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران و همه‌مسائل مربوط به آن طبق این
آیین‌نامه خواهد بود.
‌تشخیص مسائل مهم و مورد اختلاف مذکور در اصل هشتاد و هفتم (87) که دولت می‌تواند
در زمینه آنها از مجلس رأی اعتماد بگیرد، با هیأت وزیران‌است.

‌مبحث دوم - نحوه بررسی اصول هشتاد و هشتم (88) و
‌هفتاد و ششم (76) قانون اساسی

‌اول - تذکر و سؤال:
‌الف - تذکر:
‌ماده 192 - در کلیه مواردی که نماینده یا نمایندگان مطابق اصل هشتاد و هشتم (88)
قانون اساسی ، از رئیس جمهور یا وزیر در باره یکی از‌وظایف آنان حق سؤال دارند،
می‌توانند درخصوص موضوع موردنظر به رئیس جمهور و وزیر مسؤول کتباً تذکر دهند.
‌رئیس مجلس تذکر را به رئیس جمهور یا وزیر مربوط ابلاغ و خلاصه آنرا در اولین جلسه
علنی آتی مجلس عنوان می‌نماید.

ب - سؤال:
‌ماده 193 - هر یک از نمایندگان می‌توانند راجع به مسائل داخلی و خارجی کشور از
وزیر مسؤول درباره وظایف او سؤال نمایند. سؤال باید کتبی،‌صریح و مختصر بوده و به
رئیس مجلس داده شود. رئیس مجلس، موضوع را در اسرع وقت به کمیسیون تخصصی ارجاع
می‌نماید. کمیسیون موظف‌است حداکثر ظرف یک هفته جلسه‌ای با حضور وزیر و سؤال‌کننده
تشکیل دهد. چنانچه وزیر در کمیسیون حاضر نشود و یا درصورت حضور،‌سؤال‌کننده قانع
نگردد، کمیسیون به هیأت رئیسه اطلاع می‌دهد تا در اولین جلسه علنی سؤال نماینده
قرائت و فورا برای وزیر مربوطه ارسال گردد و‌ظرف چهل و هشت ساعت تکثیر و دراختیار
نمایندگان قرار گیرد.
‌درصورتی که سؤال به امضاء چند نفر باشد نماینده منتخب سؤال کنندگان صحبت خواهد
کرد.
‌ماده 194 - برطبق اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسی، وزیر مورد سؤال مکلف است
حداکثر ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ سؤال، در مجلس‌حضور یافته و پاسخ دهد، والا از
طرف رئیس مجلس بازخواست می‌شود، مگرآنکه وزیر رسماً و با عذر موجه تقاضای تأخیر
حداکثر برای مدت یکماه‌نموده باشد که قبول این تقاضا منوط به رأی مثبت مجلس خواهد
بود. پس از حضور، وزیر مورد سؤال و نماینده‌ای که سؤال نموده و یا نماینده
منتخب‌سؤال کنندگان به ترتیب مقرر در این آیین‌نامه صحبت می‌نمایند.
‌ماده 195 - درصورتی که سؤال کننده با پاسخ وزیر قانع نشود رئیس مجلس به تقاضای
سؤال‌کننده موضوع را به کمیسیون تخصصی مربوط ارجاع‌می‌نماید. این کمیسیون مکلف است
از تاریخ ارجاع سؤال، بدون فوت وقت، ظرف پانزده روز برای روشن شدن مطلب به هرطریق
که صلاح بداند، اعم‌از خواستن سوابق امر و یا اخذ پاسخ کتبی یا شفاهی از شخص وزیر
و هرگونه تحقیقات دیگری که لازم بداند، به موضوع رسیدگی نموده گزارش خود را‌تنظیم
و به مجلس تقدیم دارد. این گزارش در دستور هفته بعد قرار خواهد گرفت و بدون بحث در
مجلس قرائت خواهد شد.
‌درصورتی که سؤال کننده کتباً نسبت به سؤال خود اعلام انصراف کند، این اعلام انصراف
به وسیله رئیس یا منشی در جلسه علنی قرائت می‌شود.
‌ماده 196 - براساس اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسی، درصورتی که حداقل یک چهارم
کل نمایندگان بخواهند درباره یکی از وظایف رئیس‌جمهور سؤال کنند، باید سؤال خود را
به‌طور صریح و روشن و مختصر همگی امضاء و به رئیس مجلس تسلیم نمایند. رئیس مجلس
موضوع را در اسرع‌وقت به کمیسیون تخصصی ارجاع می‌نماید. کمیسیون موظف است حداکثر
ظرف یک هفته با حضور نماینده معرفی شده رئیس جمهور و نماینده‌منتخب سؤال‌کنندگان
تشکیل جلسه دهد. در این جلسه، نماینده رئیس جمهور پاسخ مقتضی را از طرف رئیس جمهور
ارائه خواهد نمود تا به نمایندگان‌سؤال کننده گزارش شود.
‌پس از یک هفته چنانچه هنوز حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس (‌که سؤال را امضاء
نموده‌اند) از سؤال خود منصرف نشده باشند رئیس مجلس‌موظف است در اولین جلسه سؤال
آنان را قرائت و فوراً برای رئیس جمهور ارسال کند. این سؤال ظرف چهل و هشت ساعت
تکثیر و در دسترس‌نمایندگان قرار می‌گیرد.
‌ماده 197 - رئیس جمهور موظف است ظرف مدت یک ماه از تاریخ دریافت سؤال در جلسه
علنی مجلس حضور یابد و به سؤال مطروحه‌نمایندگان پاسخ گوید مگر با عذر موجه با
تشخیص مجلس شورای اسلامی. مدت طرح سؤال از طرف نماینده منتخب سؤال‌کنندگان حداکثر
پانزده‌دقیقه و مدت پاسخ رئیس جمهور حداکثر یک ساعت خواهد بود.

‌دوم - تحقیق و تفحص:
‌ماده 198 - در اجرای اصل هفتاد و ششم (76) قانون اساسی به استثنای دستگاههائی که
زیر نظر مستقیم مقام معظم رهبری هستند و مجلس‌خبرگان رهبری و شورای نگهبان، هرگاه
نماینده‌ای تحقیق و تفحص در هر یک از امور کشور را لازم بداند، درخواست خود را
کتباً ازطریق هیأت رئیسه‌مجلس به کمیسیونی که امر مزبور در تخصص آن است تقدیم
می‌نماید و کمیسیون اطلاعاتی را که در آن زمینه دارد دراختیار وی قرار می‌دهد.‌
درصورتی که نماینده مزبور اطلاعات موجود در کمیسیون را کافی تشخیص ندهد، کمیسیون
از نماینده مزبور در اولین فرصت دعوت به‌عمل می‌آورد و‌دلائل ضرورت تحقیق و تفحص
در زمینه موردنظر را استماع می‌نماید و پس از بررسی، نظر خود را مبنی بر تصویب یا
رد درخواست نماینده به مجلس‌گزارش می‌دهد. این گزارش خارج از نوبت در دستور مجلس
قرار می‌گیرد. درصورتی که گزارش کمیسیون به مجلس مبنی بر تصویب درخواست تحقیق‌و
تفحص باشد، پس از استماع آن، بدون بحث رأی‌گیری به‌عمل می‌آید و درصورتی که مبنی
بر رد آن باشد، نماینده درخواست‌کننده می‌تواند حداکثر به‌مدت ده دقیقه از درخواست
خود دفاع نماید. درصورت تصویب مجلس، انجام تحقیق و تفحص به همان کمیسیون محول
می‌گردد. کمیسیون
، ضمن‌دعوت از نماینده درخواست کننده تفحص، تحقیق و تفحص لازم را به‌عمل آورده و
نتیجه آن را که طی گزارشی در جلسه مشترک هیأت تحقیق و‌تفحص و کمیسیون به‌تصویب
می‌رسد به مجلس تقدیم می‌نماید.
‌تبصره 1 - سازمان یا نهاد مورد تحقیق و تفحص موظف است کلیه مدارک و اطلاعات مورد
نیاز کمیسیون را برای بررسی دراختیار قرار دهد.
‌تبصره 2 - عضویت اعضای دیگر کمیسیون‌ها در هیأت تحقیق و تفحص با تشخیص کمیسیون
ذی‌ربط بلامانع است.
‌ماده 199 - مهلت انجام تحقیق و تفحص به مدت شش ماه می‌باشد و درصورت ضرورت، با
درخواست هیأت تحقیق و تفحص و تصویب هیأت‌رئیسه مجلس حداکثر تا شش ماه دیگر قابل
تمدید است.
‌ماده 200 - درصورت احراز تخلف و ضرورت تعقیب توسط هیأت تحقیق و تفحص، متخلف توسط
هیأت رئیسه مجلس به محاکم قضائی معرفی‌می‌شود. دستگاه قضائی صالحه موظف است طبق
مقررات خارج از نوبت تقاضای کمیسیون را مورد رسیدگی قرار داده و نتیجه آن را به
کمیسیون اعلام‌نماید.
‌ماده 201 - مسؤولان دستگاه مورد تحقیق و تفحص و کلیه دستگاههای اجرائی، قضائی و
نهادهای انقلاب اسلامی موظف به فراهم نمودن‌امکانات و تسهیلات مورد نیاز هیأت و
دراختیار گذاردن اطلاعات و مدارک درخواستی هیأت می‌باشند و درصورت عدم همکاری،
مسؤولان دستگاه‌ذی‌ربط متخلف و مجرم محسوب می‌گردند و با شکایت هیأت تحقیق و تفحص،
مورد تعقیب قضائی قرار خواهند گرفت.

‌مبحث سوم - نحوه بررسی موارد خاص و مهم

‌اول - نحوه تصویب معاهدات و قراردادهای بین‌المللی
‌ماده 202 - در تقدیم لوایح قانونی که در آنها، دولت تقاضای تصویب عهدنامه،
مقاوله‌نامه، قرارداد و یا موافقتنامه بین‌المللی و یا الحاق به
پیمانهای‌بین‌المللی را دارد، متن کامل آنها باید جهت بررسی ضمیمه لوایح تقدیمی
مذکور باشد.
‌ماده 203 - موارد مذکور در ماده (202) پس از اعلام وصول در مجلس، بلافاصله چاپ و
بین نمایندگان توزیع می‌شود و به کمیسیون مربوطه‌ارجاع می‌گردد.
‌ماده 204 - درصورتی که دولت برای موارد مذکور در ماده (202) قید مهم قائل شده
باشد و یا کمیسیون مربوط تا یک هفته پس از وصول و یا‌پانزده نفر نمایندگان، چنین
قیدی را پیشنهاد کنند، رسیدگی به این قید بلافاصله در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد
تا پس از پیشنهاد و اظهارات یک‌مخالف و یک موافق (‌هر یک پنج دقیقه) به رأی گذاشته
شود.
‌ماده 205 - درصورتی که قید اهمیت به‌تصویب مجلس نرسد یا در این باره از ناحیه
دولت یا کمیسیون مربوط یا پانزده نفر از نمایندگان تقاضایی به‌عمل نیاید عهدنامه،
مقاوله‌نامه، قرارداد و یا موافقتنامه، عادی تلقی شده و مجلس به‌صورت یک شوری آن
را مورد رسیدگی قرار خواهد داد،‌بدین‌ترتیب که پس از صحبت دو مخالف و دو موافق در
کلیات و جزئیات (‌هرکدام حداکثر به مدت پانزده دقیقه) و صحبت مخبر کمیسیون و
نماینده‌دولت به رأی گذاشته می‌شود.
‌ماده 206 - درصورتی که مجلس قید اهمیت را تصویب کند، رسیدگی به آن همانند لوایح
معمولی دیگر دو شوری و به‌ترتیب زیر خواهد بود:
1- در شور اول در باره کلیات، با درنظرگرفتن مواد مربوطه، بحث و اعتراضات وارده به
بعضی از شرایط و مواد قرارداد به عنوان پیشنهاد کتبی به‌کمیسیون ارجاع خواهد شد.
این پیشنهادها باید بیست و چهار ساعت قبل از طرح در کمیسیون، چاپ و بین نمایندگان
توزیع شود.
2- در شور دوم، کمیسیون، موارد اعتراض و پیشنهادهای نمایندگان و همچنین نظرخود را
در باره این موارد، همراه با تصویب و یا رد مواد، بدون‌واردکردن تغییرات، در مجلس
مطرح می‌کند، آنگاه در باره موارد اعتراض نمایندگان، که بطور کتبی و در مهلت مقرر
به کمیسیون داده شده باشد،‌به‌ترتیب، نماینده اعتراض کننده، یک مخالف و یک موافق،
هرکدام به مدت پنج دقیقه، صحبت می‌کنند و سپس درباره واردبودن یا نبودن
اعتراض‌رأی‌گیری به عمل می‌آید. پس از پایان یافتن رای‌گیری نسبت به اعتراضات، در
صورتی که مجلس آنها را وارد بداند، دولت موظف می‌شود در مسائل‌مورداعتراض با طرف
متعاهد مجدداً وارد مذاکره و گفتگو شود. در این صورت، لایحه تا پایان مذاکرات مجدد
در دستور مجلس باقی خواهد بود. در‌صورت قبول اعتراضات و پیشنهادها متن اصلاحی
تصویب شده تلقی خواهد شد و در غیراین صورت، آخرین پیشنهاد دولت درمورد اصل قرارداد
با‌صحبت یک مخالف و یک موافق، هریک به مدت پنج دقیقه، در مجلس به رأی گذاشته خواهد
شد.

‌دوم - اصلاح جزئی در خطوط مرزها
‌ماده 207 - در لایحه تقدیمی مربوط به اصلاح جزئی در خطوط مرزی، متن کامل عهدنامه
بین‌المللی آن، که براساس اصل هفتاد و هشتم (78)‌قانون اساسی تنظیم شده باشد، جهت
بررسی باید ضمیمه گردد. متن این عهدنامه پس از اعلام وصول، بلافاصله چاپ و بین
نمایندگان توزیع و همزمان‌به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ارجاع می‌شود.
‌ماده 208 - کمیسیون مذکور در ماده قبل، پس از کسب نظر مشورتی کمیسیون قضائی و
حقوقی و با دعوت از نماینده شورای‌عالی امنیت ملی و‌نمایندگان پیشنهاددهنده، به
بررسی همه‌جانبه موضوع می‌پردازد و ظرف یک‌ماه گزارش تفصیلی خود را مبنی‌بر قبول
یا رد عهدنامه به ضمیمه‌پیشنهادهای اساسی به هیأت رئیسه ارسال می‌دارد.
‌ماده 209 - لوایح مربوط به عهدنامه‌های اصلاح جزئی در خطوط مرزی همانند سایر
عهدنامه‌های بین‌المللی مهم دو شوری خواهد بود و به همان‌ترتیب نیز موردبررسی قرار
خواهد گرفت. این نوع عهدنامه‌ها، در صورتی که صرفاً برای اصلاحات جزئی، با
درنظرگرفتن مصالح کشور و رعایت اصل‌هفتاد و هشتم (78) قانون اساسی دو طرفه باشد و
به استقلال و تمامیت ارضی کشور لطمه نزند، با تصویب چهارپنجم مجموع نمایندگان مجلس
معتبر‌خواهد بود.

‌سوم - محدودیتهای ضروری
‌ماده 210 - براساس اصل هفتاد و نهم (79) قانون اساسی، در حالت جنگ و شرایط
اضطراری نظیر آن که دولت حق دارد با تصویب مجلس‌شورای اسلامی محدودیت‌های ضروری
برقرار نماید، قبل از اعمال محدودیت، متن کامل و دقیق محدودیت‌های ضروری با دلائل
توجیهی لازم،‌همراه با لایحه قانونی جهت بررسی تقدیم مجلس می‌شود.
‌تبصره - چنانچه دولت بدون کسب مجوز مبادرت به اعمال محدودیت نماید، رئیس مجلس
موظف است تقدیم لایحه محدودیت راازرئیس‌جمهور مطالبه کند. دراین‌خصوص، حق سؤال یا
استیضاح رئیس جمهور و وزیران برای نمایندگان محفوظ خواهد بود.
‌ماده 211 - رسیدگی به لایحه محدودیتهای ضروری یک شوری است و در صورت تصویب مجلس،
مدت اعمال آن به‌هرحال نمی‌تواند بیش از‌سی روز باشد. در صورتی که پس از انقضاء
این مدت ضرورت همچنان باقی باشد دولت موظف است مجدداً از مجلس کسب مجوز کند.

‌چهارم - سایر موارد
‌ماده 212 - براساس اصول هشتادم (80)، هشتاد و دوم (82)، هشتاد و سوم (83) و یکصد
و سی و نهم (139) قانون اساسی، اقدامات دولت در‌موارد ذیل قبلاً باید به‌تصویب مجلس
برسد:
1- گرفتن و دادن وام یا کمک‌های بلاعوض داخلی و خارجی.
2- استخدام کارشناسان خارجی در موارد ضروری.
3- فروش بناها و اموال دولتی و نفایس ملی به‌استثنای نفایس ملی منحصر به فرد که
درهر صورت قابل فروش نخواهد بود.
4- صلح دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی یا ارجاع آن به داوری که طرف دعوا خارجی
باشد و همچنین در موارد مهم داخلی.
‌در تمام موارد مذکور، دولت موظف است متن تفصیلی آنها را همراه با لایحه قانونی
تقدیم مجلس نماید تا به‌صورت یک شوری مورد رسیدگی‌قرارگیرد، بدین‌ترتیب که پس از
گزارش کمیسیون مربوط و صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (‌هرکدام به
مدت پانزده دقیقه) برای‌تصویب به‌رأی گذاشته می‌شود.

‌مبحث چهارم - نحوه بررسی برنامه و بودجه سالیانه
‌کل کشور و نظارت بر اجرای بودجه

‌ماده 213 - به‌منظور تنظیم اصول و مفاد برنامه‌های توسعه و لوایح بودجه کل کشور و
ایجاد هماهنگی بین کمیسیون‌های تخصصی مجلس شورای‌اسلامی، پس از تقدیم لایحه مربوط
توسط دولت به مجلس، کمیسیون تلفیق مرکب از اعضای ذیل تشکیل می‌گردد:
1- کلیه اعضای کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات.
2- یک‌نفر از هریک از کمیسیون‌های دیگر (‌غیراز کمیسیون‌های تحقیق و تدوین
آیین‌نامه داخلی مجلس).
‌اعضای مذکور در بند (2) توسط کمیسیون‌های مربوطه انتخاب و به هیأت رئیسه مجلس
معرفی می‌شوند.
‌مأموریت این کمیسیون تا تصویب نهائی قانون برنامه توسعه و یا لایحه بودجه سالانه
کل کشور ادامه می‌یابد.

‌اول - تصویب برنامه توسعه
‌ماده 214 - کلیات برنامه و کلیه تبصره‌هایی که مربوط به اهداف کلان و خط مشی‌های
اساسی است در شور اول و بقیه در شور دوم بررسی و‌تصویب خواهد شد.
‌تبصره - مصوبات شور اول غیرقابل تجدیدنظر می‌باشد.
‌ماده 215 - کمیسیون‌های تخصصی موظفند حداکثر ظرف مدت دو هفته نسبت به مواد و
تبصره‌های مربوط به خود، بررسیهای لازم را به عمل‌آورند و در پایان مهلت مقرر
گزارش کار مربوط به شور اول خود را به کمیسیون تلفیق ارسال دارند.
‌ماده 216 - کمیسیون تلفیق موظف است حداکثر ظرف مدت سه هفته پس از جمع‌آوری گزارش
کمیسیون‌های تخصصی و اصلاح و تلفیق آنها،‌گزارش جامع خود را به جلسه علنی ارائه
نماید.
‌ماده 217 - پس از شور اول، کمیسیون تلفیق موظف است نحوه توزیع منابع را تعیین و
ظرف مدت ده روز همراه با سیاستهای مصوب شور اول به‌کمیسیون‌های تخصصی اعلام نماید.
‌ماده 218 - در شور دوم، کمیسیون‌های تخصصی موظفند در چهارچوب ابلاغیه کمیسیون
تلفیق تبصره‌ها و پیوستها را بررسی و گزارش خود را‌حداکثر ظرف مدت دو هفته به
کمیسیون تلفیق اعلام کنند.
‌ماده 219 - کمیسیون تلفیق پس از وصول کلیه گزارشهای شور دوم کمیسیون‌های تخصصی،
موظف است حداکثر ظرف سه هفته آنها را اصلاح و‌تلفیق و گزارش نهائی را جهت بررسی و
تصویب در شور دوم به مجلس ارائه نماید.
‌ماده 220 - نمایندگان در شور اول و دوم می‌توانند پیشنهادهای خود را در مهلت‌های
اعلام شده توسط کمیسیون‌های تخصصی به آنها ارائه نموده‌و در وقت مقرر جهت توضیح در
کمیسیون حاضر شوند.
‌ماده 221 - در شور اول و دوم ابتدا پیشنهادهای مربوط به کمیسیون‌های تخصصی و سپس
پیشنهادهای نمایندگان در مورد ماده واحده و تبصره‌ها‌قابل طرح می‌باشد.
‌ماده 222 - نحوه رسیدگی به کلیات و پیشنهادهای شور اول و دوم، و هر موضوعی که در
این بخش از آیین‌نامه نیامده برطبق معمول مقررات این‌آیین‌نامه خواهد بود.
‌ماده 223 - اصلاح برنامه مصوب تنها در قالب طرحها و لوایح خاص خود قابل پذیرش است
و نمی‌توان در ضمن لوایح بودجه و دیگر طرحها و‌لوایح قانونی آن را اصلاح و یا
تغییر داد.

‌دوم - تصویب بودجه سالیانه کل کشور
‌ماده 224 - لایحه بودجه سالیانه کل کشور یک شوری خواهد بود و ترتیب رسیدگی بشرح
ذیل می‌باشد:
1 - نمایندگان مجلس از زمان تقدیم لایحه بودجه سالیانه کل کشور و پیوست‌ها توسط
دولت و توزیع آن تا مدت ده روز می‌توانند پیشنهادهای‌خود را به کمیسیون‌های تخصصی
مجلس تقدیم نمایند.
2 - کمیسیون‌های تخصصی موظفند حداکثر تا ده روز پس از پایان مهلت اخذ پیشنهادهای
نمایندگان، گزارش خود را به کمیسیون اصلی تقدیم‌نمایند.
3 - کمیسیون اصلی موظف است حداکثر ظرف مدت پانزده روز، ضمن رسیدگی به گزارش
کمیسیون‌های تخصصی گزارش نهایی خود را تنظیم و‌به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.
4 - در جلسه علنی، پس از رسیدگی به کلیات بودجه و تصویب آن، به پیشنهادهای مربوط
به درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار بودجه عمومی‌دولت رسیدگی و سقف آن به‌تصویب
خواهد رسید. پس از آن پیشنهادهای مربوط به تبصره‌ها و ردیفها رسیدگی می‌گردد.
‌تبصره 1 - در جلسه علنی، تنها پیشنهادهایی که توسط نمایندگان و کمیسیون‌ها در
زمان مقرر دریافت و به چاپ رسیده، مشروط به عدم مغایرت با‌قانون برنامه، قابل طرح
می‌باشد.
‌تبصره 2 - نحوه رسیدگی به چنددوازدهم، متمم و اصلاحیه‌های بودجه و سایر مواردی که
در این ماده پیش‌بینی‌نشده طبق مقررات معمول در این‌آیین‌نامه خواهد بود.
‌ماده 225 - هنگام طرح لایحه بودجه در مجلس، جلسات باید بلاانقطاع در کلیه ایام
هفته غیراز جمعه و تعطیلات رسمی، حداقل روزی چهار‌ساعت منعقد گردد و تا موقعی که
شور و مذاکره پایان نیافته و رأی مجلس اخذ نشده است از دستور خارج نمی‌شود و هیچ
لایحه یا طرح دیگر‌نمی‌تواند مطرح باشد مگر لایحه یک یا چنددوازدهم بودجه درصورت
ضرورت.
‌تبصره - اگر مطالب فوری و فوتی اعم از طرحها و لوایح دوفوریتی و غیره پیش آید که
به تشخیص مجلس تأخیر آن موجب زیان جبران‌ناپذیری‌باشد، در این صورت برای طرح و
تصویب آن زمان مشخصی معین می‌شود.


‌نحوه رسیدگی دیوان محاسبات به اجرای بودجه سالیانه کل کشور
‌ماده 226 - براساس اصول پنجاه و چهارم (54) و پنجاه و پنجم (55) قانون اساسی،
نظارت مجلس شورای اسلامی بر اجرای بودجه سالیانه کل‌کشور برعهده دیوان محاسبات
کشور است که زیر نظر مجلس شورای اسلامی می‌باشد. سازمان و اداره امور آن به موجب
قانون خاص می‌باشد.

‌مبحث پنجم - استیضاح

‌اول - استیضاح وزیران
‌ماده 227 - نمایندگان مجلس می‌توانند، با در نظر گرفتن اصل هشتاد و نهم (89)
قانون اساسی، وزیر یا هیأت وزیران را استیضاح کنند. استیضاح‌وقتی قابل طرح در مجلس
است که به امضای حداقل ده نفر از نمایندگان برسد.
‌ماده 228 - تقاضای استیضاح نمایندگان از وزیر یا وزیران باید کتباً در جلسه علنی
به رئیس مجلس داده شود و در آن، موضوع استیضاح صریحاً و‌با ذکر مورد یا موارد معین
شود. تقاضای مزبور در آن جلسه یا جلسه بعد قرائت می‌شود. این تقاضا بدون مباحثه و
فوراً برای وزیر یا هیأت وزیران‌فرستاده می‌شود.
‌همچنین متن استیضاح چاپ و دراختیار نمایندگان قرار می‌گیرد.
‌ماده 229 - چنانچه استیضاح نمایندگان مرتبط به حوزه فعالیت نهادهای انقلابی باشد
که از بودجه دولت استفاده می‌نمایند و قانوناً وابسته به قوه‌مجریه می‌باشند، آن
استیضاح خطاب به رئیس جمهور یا وزیری که نهاد موردبحث درحوزه مسؤولیت او قرار
گرفته است، خواهد بود.
‌ماده 230 - وزیر یا هیأت وزیران موظفند ظرف ده روز پس از طرح استیضاح، در مجلس
حاضر شوند و توضیحات لازم را بدهند، تعیین وقت‌استیضاح در مهلت مقرر با پیشنهاد
وزیر یا هیأت وزیران و تصویب هیأت رئیسه مجلس در دستور هفتگی قرار می‌گیرد. حضور
وزیر یا هیأت وزیران در‌این وقت مقرر الزامی است.
‌ماده 231 - در جلسه استیضاح، پس از بیانات استیضاح کنندگان، رئیس جمهور می‌تواند
به دفاع از وزیر یا وزیران مورد استیضاح بپردازد، همچنین‌وزیر یا وزیران مورد
استیضاح نیز می‌توانند به دفاع از خود بپردازند. حداکثر وقت دفاع از استیضاح برای
رئیس جمهور یا چند وزیر پنج ساعت وبرای‌یک وزیر سه ساعت خواهد بود.
‌تبصره 1 - وزیر یا وزیران مورد استیضاح می‌توانند حداکثر یک ساعت ازوقت دفاع خود
را در اختیار یک یا دو نفر از نمایندگان موافق قرار دهند.
‌تبصره 2 - بیانات استیضاح کنندگان و پاسخ آنها در یک یا چند جلسه باید به‌طور
متوالی صورت گیرد.
‌تبصره 3 - استیضاح کنندگان مجاز نخواهند بود در ضمن ارائه دلائل و توضیحات خود،
موضوعات دیگری را که به مورد استیضاح مربوط نیست‌موردبحث قرار دهند.
‌ماده 232 - پس از پاسخ وزیر یا وزیران مورد استیضاح و یا پاسخ رئیس‌جمهور از طرف
هیأت وزیران مورد استیضاح، حداکثر دو نفر از نمایندگان‌استیضاح کننده حق دارند
توضیحات تکمیلی بدهند، به شرطی که صحبت هرکدام از ربع ساعت تجاوز ننماید. رئیس
جمهور می‌تواند حداکثر یک‌ساعت به دفاع از هیأت وزیران بپردازد و وزیر مورد
استیضاح هم می‌تواند حداکثر نیم ساعت مجدداً از خود دفاع کند.
‌ماده 233 - پس از انجام استیضاح ، رئیس عدم اعتماد وزیر یا وزیران را به رأی
می‌گذارد.
‌ماده 234 - درصورتی که وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح در مجلس حاضر نشوند،
استیضاح‌کنندگان مطالب خود را بیان می‌کنند و رئیس‌اعلام اخذ رأی عدم اعتماد
می‌کند.
‌ماده 235 - هنگامی که استیضاح در دستور مجلس است به‌هیچ‌وجه نمی‌توان دستور را
تغییر داد مگر در موارد طرح‌ها و لوایح سه فوریتی.

‌دوم - استیضاح و عدم کفایت رئیس جمهور
‌ماده 236 - براساس اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی نمایندگان مجلس می‌توانند
رئیس جمهور را درمقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه‌و اداره امور اجرائی کشور مورد
استیضاح قرار دهند. این استیضاح وقتی قابل طرح است که حداقل به امضای یک سوم
نمایندگان برسد.
‌ماده 237 - تقاضای استیضاح رئیس جمهور که باید با ذکر موارد صریح و روشن و مستدل
باشد، به رئیس مجلس داده می‌شود. این تقاضا باید در‌اولین جلسه قرائت شود و ضمن
چاپ و توزیع بین نمایندگان برای رئیس جمهور ارسال گردد. دراین صورت، رئیس جمهور
باید ظرف یکماه در مجلس‌حاضر شود و درخصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد.
‌ماده 238 - حداکثر وقت برای مذاکره موافقین و مخالفین پنج ساعت است که به تساوی و
متناوباً انجام می‌شود. مدت صحبت برای هر یک از‌موافقین و مخالفین حداکثر نیم‌ساعت
خواهد بود که با رأی مجلس تا یک ساعت قابل تمدید می‌باشد.
‌ماده 239 - وقت برای توضیحات و پاسخ‌های رئیس جمهور جمعاً پنج ساعت می‌باشد. رئیس
جمهور می‌تواند قسمتی از وقت خود را به‌نمایندگان موافق واگذار کند. این وقت اضافه
بر فرصتی است که به موجب ماده قبل به آنان تعلق می‌گیرد.
‌ماده 240 - درصورتی که پس از بیانات نمایندگان موافق و مخالف و پاسخ رئیس جمهوری
اکثریت دو سوم کل نمایندگان، به عدم کفایت رئیس‌جمهور رأی دادند، مراتب جهت اجرای
بند ده (10) اصل یکصد و دهم (110) قانون اساسی به‌اطلاع مقام رهبری می‌رسد. این
رأی‌گیری مخفی و با‌ورقه خواهد بود.
‌ماده 241 - زمان اجرای این آیین‌نامه از هفتم خرداد ماه 1378 همزمان با انتخابات
هیأت رئیسه مجلس و هیأت رئیسه کمیسیون‌ها خواهد بود.
‌ماده 242 - کلیه قوانین و مقررات دیگر درخصوص آیین‌نامه داخلی مجلس لغو می‌گردد.
‌قانون فوق مشتمل بر دویست و چهل و دو ماده و شصت و پنج تبصره در جلسه علنی روز
یکشنبه مورخ هجدهم مهر ماه یکهزار و سیصد و هفتاد و‌هشت مجلس شورای اسلامی تصویب و
مواد (192) و (198) آن در تاریخ 1379.1.20 با اصلاحاتی به تصویب نهائی مجمع تشخیص
مصلحت‌نظام رسیده است.
‌علی‌اکبر ناطق نوری - رئیس مجلس شورای اسلامی