منشور حقوق و مسؤلیت های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران

منشور حقوق و
مسؤلیت ‌ های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران

مصوب پانصد و چهل و ششمین جلسه مورخ 31/06/1383 شورای عالی انقلاب فرهنگی

شرح:
شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه 546 مورخ 31/6/83 به پیشنهاد شورای فرهنگی و
اجتماعی زنان (نامة شماره 1259/ش ز مورخ 12/5/83 ) منشور حقوق و مسؤلیت‌های زنان
در نظام جمهوری اسلامی ایران را به این شرح تصویب کرد:
مقدمه:
منشور حقوق و مسؤلیت‌های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران با الهام از شریعت جامع
اسلام و نظام حقوقی آن و با تکیه بر شناخت و ایمان به خداوند متعال و با هدف تبیین
نظام‌مند حقوق و مسؤلیت‌های زنان در عرصه‌های حقوق فردی، اجتماعی و خانوادگی تدوین
گردیده است. این منشور اهتمام بر تبیین حقوق و تکالیف زنان در اسلام داشته و مبتنی
بر قانون اساسی، اندیشه‌های والای بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و رهبر معظم
انقلاب و با بهره‌گیری از سند چشم‌انداز 20 ساله و سیاست‌های کلی نظام و با لحاظ
قوانین موجود و خلأها و کاستی‌های آن و به منظور تحقق عدالت و انصاف در جامعه زنان
مسلمان می‌باشد. این منشور با دیدی جامع و فراگیر تنظیم گردیده لذا مشتمل بر حقوق
و تکالیف امضایی، تأسیسی و حقوق حمایتی و نیز حقوق مشترک بین همه انسانها است.
ماده واحده:
منشور حقوق و مسؤلیت‌های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران بر اساس بندهای 1 و 18
وظایـف شـورای عـالی انقـلاب فـرهنـگی بـه عنـوان یـک سنـد مرجـع در سیاستگذاری در
امور فرهنگی و اجتماعی در 3 بخش و 5 فصل و 148 بند در جلسه شماره 546 مورخ 31/6/83
شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد و کلیه دستگاه‌های ذی‌ربط مکلفند برحسب وظایف
دستگاهی و سازمانی جهت سیاستگذاری، اتخاذ تدابیر قانونی، تصمیمات و برنامه‌ریزی
راجع به زنان، قواعد و اصول مندرج در این منشور را رعایت نمایند. این منشور مبنای
معرفی و تبیین جایگاه زن در نظام جمهوری اسلامی ایران در مجامع بین‌المللی نیز
قرار می‌گیرد.
تبصره: شورای فرهنگی و اجتماعی زنان مکلف است هر دو سال یکبار پس از تصویب این
منشور، نسبت به ارزیابی وضعیت زنان ایران اقدام نموده و گزارش ارزیابی درخصوص
پیشرفت‌های موجود در راستای تحقق آن و همچنین موارد نقض حقوق زنان را به شورای
عالی انقلاب فرهنگی منعکس نماید.
منشور حقوق و مسؤلیت‌های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران
نکاتی چند درخصوص منشور:
1ـ در این منشور حق به معنای توانایی، امتیاز و مصونیت است و مسئولیت به معنای
تکالیفی است که زن نسبت به دیگران بر عهده دارد.
2ـ در مواردی که تکالیفی متوجه افراد جامعه بوده و زنان از ثمره انجام آن تکالیف
برخوردار می‌شوند، آن تکلیف به‌صورت حق زنان ذکر شده و از بیان مستقیم مسؤلیت‌های
دیگران نسبت به زنان خودداری شده است.
3ـ از آنجا که در قوانین اسلامی، افراد نسبت به خدا، خود، جامعه و هستی مسئول
می‌باشند سعی شده تا مسئولیت زنان نیز نسبت به موارد مذکور ذکر گردد. پرواضح است
که در صورت فقدان شرایط عام تکلیف (عقل، بلوغ، اراده، ...)، زنان نیز فاقد مسئولیت
خواهند بود. در ضمن، با بکار بردن کلمه حق یا مسئولیت، نوع ارتباط زنان با مسئله
مورد نظر مشخص شده است.
4ـ سعی شده است کلیه حقوق و مسؤلیت‌های زنان اعم از مشترک بین زنان و مردان و یا
ویژه زنان ذکر شود و دلایل این امر به قرار ذیل است:
الف) از آنجا که در مجامع بین‌المللی بحث و جدال فراوان در زمینة حقوق انسانی زنان
وجود دارد و آنان درصدد اثبات حقوق انسانی منطبق با دیدگاه غربی برای زنان
می‌باشند و از طرفی کشورهای مختلف بر اساس فرهنگ‌های متفاوت خود نظرات و عملکرد
متفاوتی در زمینه حقوق انسانی زنان دارند، لازم بود تا در منشور که نمایانگر
دیدگاه نظام جمهوری اسلامی ایران می‌باشد حقوق انسانی زنان، حقوق مشترک بین زن و
مرد و نیز حقوق ویژه زنان در موضوعات مختلف ذکر شود تا مشخص گردد که نظام جمهوری
اسلامی ایران اساساً چه حقوق و مسؤلیت‌هایی را برای زنان قائل است.
ب) در اندیشه اسلامی، زنان و مردان در حقوق انسانی خویش عموماً مشترک می‌باشند ولی
از آنجا که در مراحل اقدام و اجرا ممکن است تبعیض‌هایی صورت گیرد، جهت تأکید، این
دسته از حقوق نیز با عنوان حقوق زنان ذکر شده است.
ج) از آنجا که این منشور فقط در صدد بیان حقوق زنان می‌باشد، حقوق سایر اقشار
اجتماعی در آن ذکر نشده است هر چند در مرحله اجرا با توجه به سایر قوانین و
سیاست‌ها، به حقوق سایر اقشار اجتماعی نیز توجه لازم خواهد شد.
5ـ این منشور درصدد بیان نحوه اجرای حقوق نیست بنابراین لازم است با توجه به
ساختار قوانین در جای خود ضمانت اجرا برای آن در نظر گرفته شود.
6ـ از آنجا که منشور فقط درصدد بیان قوانین نبوده بلکه توجه به فرهنگسازی نیز
داشته است لذا برخی موارد اخلاقی لازم الاجرا نیز در زمرة حقوق و مسؤلیت‌های زنان
ذکر شده است.
7ـ در منشور سعی شده تا حد امکان، حقوق و مسؤلیت‌های کلی و اساسی ذکر گردد و از
بیان مصادیق صرف نظر شود. ولی از آنجا که طرح پاره‌ای از مصادیق حقوقی یا
مسؤلیت‌ها در منازعات بین‌المللی و یا فرهنگ داخلی نیاز به تأکید و شفاف‌سازی
داشته است به صورت مشخص بیان شده است.
8ـ در ساختار منشور، حقوق و مسؤلیت‌های زنان با استقراء به صورت ذیل تقسیم شده
است:
حقوق فردی، حقوق خانوادگی، حقوق اجتماعی (که حقوق اجتماعی بر حسب موضوع به حق
سلامت، حقوق فرهنگی، حقوق اقتصادی، حقوق سیاسی و حقوق قضایی دسته‌بندی شده است).
9ـ منشور درصدد ارائه دیدگاه‌های نظام جمهوری اسلامی ایران (منطبق با فقه شیعه و
نظام حکومتی جمهوری اسلامی ایران) در زمینه مسائل زنان می‌باشد و می‌تواند محور
گفتگو با دیگر کشورهای اسلامی درخصوص مسائل زنان قرار گیرد و قدمی موثر در مسیر
تهیه و تدوین سندی دیگر با همکاری و اتفاق نظر کشورهای مختلف اسلامی در سطح
بین‌الملل بحساب آید.
10ـ هر چند موازین شرع بر اطلاق و عموم همة بندهای منشور حاکم است ولی در مواردی
که در ارتباط با حق یا مسئولیتی به دلایلی، تأکید به رعایت موازین شرع لازم بود،
این عبارت مجدداً ذکر شده است.
11ـ از آنجا که منشور فقط درصدد بیان حقوق و مسؤلیت‌های زنان بوده، از ذکر نام فرد
یا نهادی که مسئول اجرای این حقوق است خودداری نموده، پرواضح است که این سند مبنای
سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و قانونگذاری در امور زنان در کلیة دستگاه‌ها خواهد بود.

اصول و مبانی
منشور حقوق و مسؤلیت‌های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران با الهام از شریعت جامع
و معتدل اسلام بمنظور ایجاد زمینه رشد هماهنگ و متوازن ابعاد مادی و معنوی در
زندگی فردی و اجتماعی و با عنایت به آزادی مسئولانه زنان وکرامت انسانی آنها، با
توجه به تناسب بین حقوق و مسؤلیت‌ها، شکل گرفته است.
این منشور با تکیه بر شناخت و ایمان به خداوند متعال به عنوان مبدأ هستی و خالق
موجودات و اختصاص تشریع به او و لزوم تسلیم در برابر امر او با بهره گیری از قرآن
و سنت اهل بیت (ع) و عقل با اذعان به نقش بنیادی آنها در استنباط و بیان قوانین و
احکام الهی و با توجه به مقتضیات زمان و مکان، با پرهیز از آمیزه‌های فکری مغایر
با اسلام[[]1] و به دور از تحجر فکری و خرافات و خودباختگی فرهنگی در مقابل بیگانه
تدوین گردیده است و بیانگر جایگاه زن بر اساس اصول و ضوابط اسلامی است که این اصول
انعکاس خواست قلبی امت اسلامی ایران می‏ باشد.
مبنای اساسی منشور بر این اعتقاد بنیادین استوار است که در اسلام، زن و مرد در
فطرت و سرشت[[]2]، هدف خلقت[[]3]، برخورداری از استعدادها و امکانات[[]4]، امکان
کسب ارزش‌ها[[]5]، پیشتازی در ارزش‌ها[[] 6]و پـاداش و جزای اعمال فارغ از جنسیت
[[]7]، در برابر خداوند یکسان می‏باشند و فقط به واسطه رشد همه‌جانبه انسانی در
سایه دانش و علم[[]8]، تقوای الهی[[]9] و ایجاد جامعه‌ایی شایسته[[]10] بر یکدیگر
مزیّت دارند.
از سوی دیگر زن و مرد از نظر ویژگی‌های جسمی و روانی دارای تفاوت‌هایی می‏باشند که
این تفاوت های مبتنی بر حکمت الهی و به عنوان راز تداوم حیات بشر، کلیت منسجمی را
تشکیل می‏دهد تا در نهایت، رابطه متقابل ناشی از تناسب فکری و عاطفی میان آن دو،
حیات معقول و والای انسانی امکان و تداوم یابد. لذا این تفاوت‌های طبیعی منشأ
تفاوت‌های حقوقی می‌شود که مبتنی بر عدالت خداوند متعال است، لذا منجر به کم شدن
ارزش زن یا تبعیض ظالمانه بین زن و مرد[[]11] نمی‌گردد.
به جهت اشتراک زن و مرد در حقیقت انسانی، در بیشتر موارد زن و مرد در نظام حقوقی
اسلام از حقوق و مسؤلیت‌های یکسان برخوردار می‌باشند. تفاوت در حقوق و مسؤلیت‌ها
امری است که نشان‌دهنده برتری جنسی بر جنس دیگر نمی‌باشد و عمدتاً مولود عناوین
حقوقی خاصی است که هر یک از زن و مرد به تناسب نقش‌های ویژه و بدل ناپذیر در
خانواده پیدا می‏کند این تفاوت از آن جهت است که امکان وجود سلامت مادی و معنوی
خانواده به عنوان اصلی‌ترین نهاد جامعه که جایگاه حقیقی پیدایش و پرورش انسان است
تأمین گردد.

بخش اول: حقوق و مسؤلیت‌های فردی زنان
1ـ حق برخورداری از حیات شایسته و تمامیت جسمانی و مسئولیت محافظت از آن در مقابل
هر گونه بیماری، حادثه و یا تعدی
2ـ حق برخورداری از تکریم و مسئولیت رعایت آن برای دیگران
3ـ حق آزادی اندیشه و مصونیت از تعرّض و عدم امنیت در داشتن اعتقاد
4ـ حق و مسئولیت فرد در برخورداری از ایمان، تقوا و حفظ آن و تکامل معنوی در عرصه
باورها و رفتارها
5ـ مصونیت جان، مال و حیثیت زنان و زندگی خصوصی آنان از تعرض غیرقانونی
6ـ حق برخورداری از عدالت اجتماعی در اجرای قانون بدون لحاظ جنسیت
7ـ حق داشتن نام، حفظ یا تغییر آن، همچنین نسب و حفظ آن
8ـ حق تابعیت کشور ایران برای هر زن ایرانی و سلب تابعیت به درخواست خود او
9ـ آزادی زنان پیرو مذاهب اسلامی و اقلیت های دینی رسمی در انجام مراسم و تعلیمات
دینی و احوال شخصی بر طبق آیین خود در محدوده قانون
10ـ آزادی زنان ایرانی در استفاده از پوشش و گویش‌های بومی و اجرای آداب و سنّتهای
محلی در صورت عدم مغایرت با اخلاق حسنه
11ـ مصونیت زنان از ضررهای مادی و معنوی با توجیه اعمال حق دیگران
12ـ حق و مسئولیت حفظ ویژگی‌های خلقتی متفاوت زنان با مردان
13ـ حق بهره‌مندی از محیط زیست سالم و مسئولیت محافظت از آن

بخش دوم: حقوق و مسؤلیت‌های خانوادگی زنان
فصل اول: حقوق و مسؤلیت‌های دختران در خانواده
14ـ حق برخورداری دختران از سرپرستی شایسته توسط والدین
15ـ حق برخورداری دختران از نفقه شامل: مسکن، پوشاک، تغذیه سالم و کافی و تسهیلات
بهداشتی جهت تأمین سلامت جسمانی و روانی آنان
16ـ حق تعلیم و تربیت دختران و ایجاد زمینه شکوفایی استعدادها و خلاقیت‌های آنان
17ـ حق تأمین نیازهای عاطفی و روانی دختران و برخورداری از رفتار ملاطفت آمیز
والدین و مصونیت آنان از خشونت‌های خانوادگی
18ـ حق برخورداری از امکانات خانواده، بدون تبعیض میان دختر و پسر
19ـ حق دختران بی‌سرپرست و بدسرپرست در سرپرستی توسط بستگان یا داوطلبان تکفل با
رعایت مصلحت آنان و برخورداری از حمایت و نظارت حکومت
20ـ مسئولیت احترام به والدین و اطاعت از دستورات مشروع آنها و رفتار نیکو نسبت به
سایر اعضای خانواده
فصل دوم: حقوق و مسؤلیت‌های زنان در تشکیل و تداوم خانواده
21ـ حق و مسئولیت زنان در تحکیم بنیان خانواده‌و برخورداری از امکانات و حمایت‌های
قانونی لازم بمنظور پیشگیری از بروز اختلافات و کاهش طلاق
22ـ حق بهره‌مندی از امکانات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جهت تسهیل امر ازدواج در
زمان مناسب و مسئولیت خویشتنداری تا آستانه ازدواج
23ـ حق آگاهی از حقوق و تکالیف زوجین و آیین‌ همسرداری و برخورداری از امکانات
لازم در این زمینه
24ـ حق آشنایی با معیارهای مناسب همسرگزینی و شناخت و انتخاب همسر
25ـ حق و مسئولیت آگاهی و رعایت ضوابط دینی و قانونی در ازدواج از جمله یکسانی
زوجین در باور به مبانی اعتقادی و دینی
26ـ حق تعیین شروط مورد نظر، ضمن عقد نکاح در چارچوب ضوابط شرعی و تضمین اجرای این
شروط
27ـ حق ثبت ازدواج، طلاق و رجوع در مراجع رسمی و قانونی
28ـ حق برخورداری زن از حقوق مالی در ایام زوجیت
29ـ حق و مسئولیت تأمین، تخصیص، طهارت و سلامت در ارتباط جنسی با همسر قانونی و حق
اعتراض قانونی در صورت نقض آنها
30ـ حق و مسئولیت سکونت مشترک و حسن معاشرت و تأمین امنیت روانی در روابط با همسر
و حق اعتراض و طرح دعوا در مراجع قانونی در صورت سوء معاشرت همسر
31ـ حق و مسئولیت رشد علمی، معنوی و اخلاقی با همکاری و حمایت اعضای خانواده
32ـ حق و مسئولیت جهت انجام صله رحم
33ـ حق باروری، بارداری، تنظیم و کنترل آن و بهره‌مندی از آموزش‌ها و امکانات
مناسب در این زمینه
34ـ حق برخورداری از حمایت‌های مادی و معنوی در ایام بارداری و شیردهی
35ـ مسئولیت رعایت حقوق جنین بویژه محافظت از حیات و رشد آن
36ـ حق و مسئولیت‌حضانت و تأمین امنیت‌روانی و عاطفی فرزندان و تربیت شایسته‌دینی
و اخلاقی‌آنان
37ـ حق برخورداری از حمایت و مشارکت همسر در تربیت فرزند
38ـ حق برخورداری مادران از امنیت مادی و معنوی خصوصاً در ایام سالمندی و از کار
افتادگی
39ـ حق و مسئولیت زن نسبت به نگهداری و تأمین معاش والدین نیازمند در حد استطاعت
او
فصل سوم: حقوق و مسؤلیت‌های زنان در صورت انحلال خانواده
40ـ حق جدایی از همسر در صورت عدم امکان سازش پس از مراجعه به دادگاه و ارائه
دلایل موجه و مسئولیت رعایت قوانین طلاق
41ـ حق برخورداری از فسخ نکاح در صورت تدلیس و عیوب مقرره و اخذ خسارت در تدلیس
42ـ حق برخورداری زن از حقوق مادی خود هنگام انحلال خانواده و بهره‌مندی از رفتار
نیکوی همسر هنگام جدایی
43ـ حق و مسئولیت حضانت فرزند و لزوم برخورداری از حمایت مالی پدر و حق ملاقات با
فرزند در صورت انقضاء یا اسقاط دوران حضانت
44ـ حق بهره‌مندی زن از حقوق خویش در ایام عدّه و برخورداری از حق ازدواج پس از
انقضای عده
45ـ حق طرح دعوا در محاکم جهت ممانعت از ازدواج مجدد همسر در صورت عدم توانایی
شوهر در تأمین نفقه و اجرای عدالت و سایر حقوق
46ـ مسئولیت مدنی و کیفری پدر و مادر در قبال کوتاهی از محافظت کودک و مسئولیت
والدین نسبت به ممانعت از بهره‌مندی فرزندان از ملاقات با آنان.

بخش سوم: حقوق و مسؤلیت‌های اجتماعی زنان
فصل اول: حقوق و مسؤلیت‌های سلامت جسمی و روانی زنان
47ـ حق برخورداری از سلامت جسمی و روانی در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی با
توجه به ویژگی‌های زنان در مراحل مختلف زندگی و مسئولیت حفاظت از آن
48ـ حق بهره‌مندی از بهداشت (محیط، کار و ...) و اطلاعات و آموزش‌های مورد نیاز
49ـ حق مشارکت زنان در سیاستگذاری، قانونگذاری، مدیریت، اجرا و نظارت در زمینه
بهداشت و درمان، بویژه درخصوص زنان
50ـ حق بهره‌مندی از برنامه‏ها و تسهیلات بهداشتی و درمانی مناسب جهت پیشگیری از
بیماری و درمان بیماری‌های جسمی و اختلالات روانی زنان
51ـ حق زنان در انتخاب فرد و مرکز ارائه کنندة خدمت در امر سلامت، بر اساس ضوابط
اسلامی و استانداردهای علمی و پزشکی و بهره‌مندی از اطلاعات مناسب و کافی برای
انتخاب آگاهانه و بهینه آنان
52ـ حق آگاهی و مشارکت زنان در تصمیم‌گیری‌های مربوط به کنترل باروری و تنظیم
خانواده
53ـ حق دسترسی فراگیر و عادلانه به امکانات ورزشی و آموزشی در زمینه تربیت بدنی و
تفریحات سالم
54ـ حق پرورش و شکوفایی استعدادهای ورزشی و حضور در میادین ورزشی در سطح ملی و
بین‏المللی متناسب با موازین اسلامی
55ـ حق‌برخورداری از بهداشت باروری و بارداری،زایمان‌سالم، مراقبت‏های‌بهداشتی‌پس
از زایمان با استفاده از زنان متخصص‌وپیشگیری و درمان بیماریهای‌شایع زنان،
بیماریهای‌مقاربتی و نازایی آنان
56ـ حق برخورداری از خدمات مشاوره‌ای و آزمایش‌های پزشکی به منظور اطمینان از
سلامت کامل مرد در امر ازدواج و در حین ازدواج
57ـ حق بهره‌مندی دختران بی‌سرپرست، زنان مطلّقه، بیوه، سالخورده و خودسرپرست
نیازمند از بیمه‌های عمومی، خدمات مددکاری و بیمه‌های خاص بویژه در بخش بهداشت و
درمان
58ـ حق بهره‌مندی زنان و دختران آسیب‌دیده جسمی،‌ ذهنی، روانی و در معرض آسیب از
امدادرسانی و توانبخشی مناسب
59ـ حق بهره‌مندی از تغذیه سالم خصوصاً دردوران بارداری و شیردهی و وظیفه مراقبت از
کودک و تغدیه مناسب او، با اولویت استفاده از شیر مادر
فصل دوم: حقوق و مسؤلیت‌های فرهنگی و معنوی زنان
الف: فرهنگ عمومی
60ـ حق و مسئولیت در کسب و افزایش آگاهی نسبت به شخصیت، حقوق و نقش خویش در
عرصه‌های مختلف زندگی منطبق با آیین مقدس اسلام
61ـ حق مصونیت از تعرض گفتاری و رفتاری دیگران و مسئولیت گفتار و رفتار خویش همراه
با احترام نسبت به اعضای جامعه .
62ـ حق و مسئولیت برخورداری از امکان عمل به احکام اسلامی در پوشش اسلامی و
مسئولیت رعایت عفاف در جامعه
63ـ حق و مسئولیت ارتقای بینش، منش و کنش دینی و انسانی و مصونیت از ناهنجاری‌های
فرهنگی و اخلاقی و رفع آن‌ها
64ـ حق شرکت در اجتماعات عبادی، فرهنگی و سیاسی
65ـ حق تولید برنامه‌ها و کالاهای فرهنگی سالم و بهره‌مندی از آنها
66ـ حق تشکیل و اداره مراکز و سازمان‌های فرهنگی- هنری توسط زنان به منظور تربیت
زنان متعهد و متخصص جهت توسعه فعالیت‌های فرهنگی آنان
67ـ حق تبادل اطلاعات و ارتباطات فرهنگی سازنده در ابعاد ملی و بین‏المللی
68ـ حق و مسئولیت زنان در ترویج معارف و فرهنگ اسلام و ارائه الگوی زن مسلمان در
سطح ملی و بین‌المللی
69ـ حق و مسئولیت زنان در ایجاد همگرایی با رویکرد اخلاقی، دینی در مسائل زنان در
سطوح بین‌المللی
70ـ حق مشارکت در سیاستگذاری، قانونگذاری، اجرا و نظارت در امور فرهنگی بویژه
درخصوص مسائل زنان
71ـ حق و مسئولیت آگاهی و کسب مهارت‌های لازم در مدیریت خانه و خانواده، تربیت و
پرورش فرزند و مقابله با آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی
72ـ حق بهره‌مندی از نظارت مستمر بر فعالیت‌های فرهنگی مرتبط با زنان به منظور حفظ
شخصیت، حرمت و کرامت انسانی زن در محصولات فرهنگی
73ـ حق بهره‌مندی از مراکز فرهنگی ویژه بانوان با رعایت ضوابط اسلامی، با توجه به
خصوصیات روحی و جسمی آنان و با اولویت مناطق محروم
74ـ حق برخورداری زنان آسیب دیده و آسیب پذیر اجتماعی از حمایت‌های مناسب به منظور
بهبود وضعیت فرهنگی خود و جامعه
75ـ مسئولیت زنان در محافظت از استقلال فرهنگی، هویت اسلامی- ایرانی و همبستگی ملی
در فعالیتهای فرهنگی- آموزشی
ب: آموزش
76ـ حق سواد آموزی عمومی، ارتقای آموزشی و برخورداری از امکانات آموزش و پرورش
برای زنان
77ـ حق تحصیل در آموزش عالی تا بالاترین سطح علمی
78ـ حق کسب مهارت‌ها و آموزش‌های تخصصی بصورت کمی و کیفی تا بالاترین سطوح
79ـ حق برخورداری زنان و دختران مناطق محروم از حمایت‌های خاص در امر آموزش
80ـ حق و مسئولیت در تدوین برنامه‌های درسی و متون آموزشی
81ـ حق و مسئولیت در برخورداری از جایگاه شایسته و متناسب با نقش، شأن و منزلت
زنان در متون درسی و آموزشی
82ـ حق مشارکت بانوان در سیاستگذاری و تصمیم‌گیری و مدیریت‌های آموزشی، علمی و
حضور فعال در مجامع فرهنگی و علمی داخلی و بین‌المللی
83ـ حق شناسایی، حمایت و بهره‌مندی از توانمندی‌های بانوان دارای استعدادهای
درخشان و مسئولیت آنها در تأمین نیازهای کشور
84ـ حق بانوان معلول جسمی و ذهنی نسبت به برخورداری از حمایت‌های لازم در زمینه
آموزش و پرورش، دستیابی به آموزش عالی و آموزش‌های فنی و حرفه‌ای متناسب با
استعداد و میزان معلولیت آنان
ج: پژوهش
85ـ حق پژوهش، تألیف، ترجمه و انتشار کتب، مقالات در نشریات عمومی و تخصصی با
رعایت صداقت، امانت و مصلحت جامعه
86ـ حق برخورداری از حمایت‌های لازم نسبت به منابع و امکانات درخصوص تحقیق در
مسائل زنان و تربیت نیروی انسانی محقق و حق آگاهی از اطلاعات و نتایج تحقیقات در
زمینه‌های مختلف
87ـ حق بهره‌مندی از حمایت در آثار علمی- پژوهشی زنان و گسترش مراکز تحقیقاتی با
مدیریت زنان
88ـ مسئولیت زنان پژوهشگر در ارائه دیدگاه و تبیین دستاوردهای مثبت دینی و ملی در
زمینه مسائل زنان به جهانیان
فصل سوم: حقوق و مسؤلیت‌های اقتصادی زنان
الف: حقوق و مسؤلیت‌های مالی در خانواده
89ـ حق بهره‌مندی از نفقه در ازدواج دائم مطابق با شأن زن، توسط شوهر یا توسط پدر
و فرزند در صورت نیاز زن و توانمندی آنان
90ـ حق برخورداری از ماترک متوفی و وصایای مالی آن طبق قوانین اسلامی
91ـ حق وقف، پذیرش وقف و رسیدگی به آن
92ـ حق پذیرش وکالت یا وصایت در امور اقتصادی
93ـ حق تعیین مهریه و دریافت آن از همسر و هر گونه دخل و تصرف در آن
94ـ حق برخورداری از مستمری در صورت فوت پدر، همسر و فرزند طبق قانون یا قرارداد
95ـ حق برخورداری وراث قانونی از حقوق بازنشستگی زن کارمند متوفّی
96ـ حق پذیرش قیمومت مالی فرزندان و مسئولیت رعایت حقوق اقتصادی فرزند
97ـ حق برخورداری زنان و دختران از حمایت‌های لازم در صورت فقر، طلاق، معلولیت،
بی‌سرپرستی، بدسرپرستی و ایجاد امکانات جهت توانبخشی و خودکفایی آنها
98ـ حق دریافت دستمزد از همسر در برابر انجام امور خانه‌داری در صورت تقاضا و حق
حمایت از تأثیر کار زن در منزل بر اقتصاد خانواده و درآمد ملی
ب: حقوق و مسؤلیت‌های اشتغال و مشارکت اقتصادی زنان
99ـ حق مالکیت بر اموال و دارایی شخصی و بهره‌برداری از آنها با رعایت حدود شرعی و
قانونی
100ـ حق زنان در انعقاد قراردادها و ایقاعات
101ـ حق اشتغال بعد از رسیدن به سن قانونی کار و آزادی انتخاب شغل و بکارگیری
سرمایه‌های فردی و مسئولیت رعایت قوانین اسلامی در کسب درآمد و نحوه مصرف آن
102ـ حق بهره‌مندی زنان از اطلاعات، آموزش‌ها و کسب مهارت‌ها و امکانات کار جهت
اشتغال مناسب و حق برخورداری از حمایت در این امور برای زنان خودسرپرست (مستقل ـ
غیروابسته) و سرپرست خانوار
103ـ حق برخورداری زنان از مشاوره شغلی و کاریابی توسط بانوان
104ـ حق برخورداری از مزد و مزایای برابر، در شرایط کار مساوی با مردان و سایر
زنان
105ـ حق بهره‌مندی از امنیت شغلی،‌ اخلاقی و ایمنی و مسئولیت رعایت عفاف در محیط
کار
106ـ حق معافیت زنان از کار اجباری، خطرناک، سخت و زیان آور در محیط کار
107ـ حق برخورداری از تسهیلات و ضوابط و قوانین متناسب با مسؤلیت‌های خانوادگی
(همسری – مادری) زنان در جذب، بکارگیری، ارتقاء و بازنشستگی آنان در زمان اشتغال
108ـ حق برخورداری از تأمین اجتماعی و تسهیلات اقتصادی
109ـ حق مشارکت زنان در سیاستگذاری‌های اقتصادی و ایجاد و اداره تشکل‌های اقتصادی
و عضویت در آنها
110ـ حق و مسئولیت دریافت و پرداخت دیه و خسارات بر اساس قوانین و مقررات
111ـ حق برخورداری از حمایت‌های قانونی مناسب و کارآمد برای ممانعت از بهره‌کشی و
تجارت و جلوگیری از بکارگیری زنان و دختران در مشاغل غیرقانونی و غیر مشروع
فصل چهارم: حقوق و مسؤلیت‌های سیاسی زنان
الف: حقوق و مسؤلیت‌های زنان در سیاست داخلی
112ـ حق و مسئولیت کسب آگاهی و مشارکت و نقش‌آفرینی در تعیین مقدرات اساسی کشور
جهت حفظ و تحکیم نظام اسلامی
113ـ حق و مسئولیت مشارکت در امور جامعه و نظارت بر آن جهت هدایت جامعه بسوی
معنویت و فضایل اخلاقی و پیراستن آن از ناهنجاری‌های اخلاقی و رفتاری
114ـ حق آزادی قلم، بیان،‌ اجتماعات با رعایت موازین
115ـ حق تأسیس احزاب و دیگر تشکل‏های سیاسی و فعالیت در آنها با رعایت حفظ استقلال
کشور، وحدت ملی و مصالح نظام اسلامی.
116ـ حق شرکت در انتخابات و انتخاب شدن در مجلس یا شوراهای مختلف، مشارکت در
برنامه‌ریزی‌های دولتی و تصدی مدیریت های عالی با رعایت موازین
ب: حقوق و مسؤلیت‌های زنان در سیاست بین‏المللی
117ـ حق و مسئولیت آگاهی از رویدادها و مسائل سیاسی جهان، بویژه جهان اسلام
118ـ حق توسعه ارتباط و تبادل اطلاعات سیاسی سازنده بین بانوان ایران و جهان با
رعایت مصالح ملی و ضوابط قانونی
119ـ حق و مسئولیت ‌حضور فعال و مؤثر در مجامع اسلامی، منطقه‌ای و بین‌المللی
بویژه در زمینة مسائل مربوط به زنان با رعایت ضوابط قانونی
120ـ مسئولیت تلاش جهت تقویت همبستگی در میان زنان مسلمان و حمایت از حقوق زنان و
کودکان محروم و مستضعف جهان
121ـ حق برخورداری زنان پناهنده به جمهوری اسلامی ایران در تأمین امنیت، سلامت و
امکان بازگشت آنها به وطن خود
122ـ حق برخورداری اتباع زن ایرانی از حمایت‌های دولت در برابر اتباع سایر کشورها
در حدود مقررات و معاهدات
123ـ حق بهره‌مندی زنان ایرانی از حمایت‌های قانونی درخصوص ازدواج و تشکیل خانواده
با مردان غیر ایرانی با رعایت ضوابط
ج: حقوق و مسؤلیت‌های زنان در امور دفاعی ـ نظامی
124ـ حق و مسئولیت زنان در دفاع مشروع از دین و کشور و نیز جان، مال و ناموس خود
ودیگران.
125ـ حق و مسئولیت زنان در مشارکت و تلاش برای تأمین و تحکیم صلح عادلانه جهانی
126ـ حق برخورداری زنان از حمایت‌های لازم به منظور حفظ تمامیت جسمانی و جلوگیری
از هتک حیثیت و ناموس زنان در دوران جنگ، اسارت و اشغال نظامی
127ـ حق برخورداری از مصونیت خانه و خانواده از تهاجمات نظامی
128ـ حق برخورداری خانواده‌های شهدا، جانبازان، رزمندگان و آزادگان از حمایت‌های
ویژه نظام اسلامی.
129ـ حق و مسئولیت مادران در نگهداری، تربیت و اولویت در قیمومت فرزندان در صورت
شهادت، اسارت ومفقودالاثر شدن همسر.
130ـ حق بهره‌مندی از آموزش و تصدی مشاغل انتظامی
فصل پنجم: حقوق و مسؤلیت‌های قضایی زنان
131ـ حق برخورداری زنان از آموزش‌های حقوقی
132ـ حق برخورداری از تدابیر قانونی و حمایت قضایی به منظور پیشگیری از جرم، و ستم
به زنان در خانواده و جامعه و رفع آن
133ـ حق برخورداری از محاکم خاص خانواده در جهت حفظ اسرار، ایجاد صلح و سازش در
خانواده و تسهیل در حل و فصل اختلافات
134- حق دسترسی زنان به نیروی انتظامی و ضابطین دادگستری زن در صورت تعرض،
بزه‌دیدگی، اتهام و ارتکاب جرم
135ـ حق زنان در تصدی مشاغل حقوقی و قضایی مطابق قانون
136ـ حق اقامه دعوا و دفاع در نزد محاکم دادگستری و سایر مراجع قانونی
137ـ حق استفاده از وکیل و مشاور حقوقی در دادگاه و یا سایر مراجع قانونی
138ـ حق برخورداری از حمایت‌های همه جانبه دستگاه قضایی با عوامل زمینه‏ساز جرائم
علیه زنان و ارتکاب جرائم توسط زنان
139ـ حق مصونیت زنان متهم از هتک حرمت، اهانت و محرومیت‌های فردی و اجتماعی فراتر
از مجازات قانونی
140ـ حق زنان در معافیت از مجازات در صورت وجود عوامل رافع مسئولیت کیفری
141ـ حق اعاده حیثیت زنان در اثر تقصیر، اشتباه قاضی در موضوع حکم یا در تطبیق حکم
بر مورد خاص و جبران خسارت مادی و معنوی از آنها
142ـ حق برخورداری از تخفیف قانونی از نظر میزان مجازات و یا معافیت از آن و یا
نحوة اجرا، در صورت ندامت و اثبات توبه زنان بزهکار در زمان بارداری، شیردهی و
بیماری
143ـ حق زنان در ملاقات والدین، فرزندان و همسر در دوران حبس طبق قوانین کشور
144ـ حق زنان در برخورداری از امکانات مناسب بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و تربیتی در
زندان‌ها جهت اصلاح و بازگشت به زندگی سالم اجتماعی
145ـ حق دختران در برخورداری از کانون‌های اصلاح و تربیت باشرایط مناسب
146ـ حق زنان در رسیدگی به شکایات از آیین‌نامه‌های دولتی، مأمورین قضایی و یا
واحدهای دولتی جهت احقاق حقوق خود
147ـ حق و مسئولیت شهادت در دادگاه مطابق با موازین شرعی و قانونی
148ـ حق برخورداری از حمایتهای قضایی از سوی مدعی‌العموم علیه ولی و سرپرست قانونی
فاقد صلاحیت و دیگر متجاوزان به حقوق آنان.

[[]1]ـ ان الحکم الاّ لله، یوسف 40، انعام 57.
[[]2]ـ فطرت الله التی فطر الناس علیها، روم 30
[[]3]ـ و ما خلقت الجن و الانس الاّ لیعبدون، ذاریات 56 - الذی خلق الموت و الحیوة
لیبلوکم ایکم احسن عملا، ملک 2.
[[]4]ـ الف) تکوینی طبیعی: سخر لکم ما فی السموات و الارض، جاثیه 13.
ب) تکوینی معنوی: جعل لکم السمع والابصار و الافئدة، نحل 78 - و نفس و ماسوّیها
فالهمها فجورها و تقویها، شمس 7 و 8 - علّم الانسان ما لم یعلم، علق 5.
[[]5]ـ ان المسلمین والمسلمات و المؤمنین و المؤمنات والقانتین و القانتات و
الصادقین و الصادقات و الصابرین و الصابرات والخاشعین و الخاشعات و المتصدقین
والمتصدقات و الصائمین و الصائمات و الحافظین فروجهم والحافظات والذاکرین الله
کثیراً والذاکرات اعدّالله لهم مغفرة و اجراً عظیما، احزاب 35 ـ من عمل صالحاً من ذکرِ
او انثی و هو مؤمن فلنحیینه حیوة طیبه، نحل 97
[[]6]ـ ضرب الله مثلاً للذین آمنوا امرأة فرعون... و مریم ابنت عمران،‌ تحریم 11 و
12 - ربّنا هب لنا من ازواجنا و ذرّیاتنا قرة اعین و اجعلنا للمتقین اماما، فرقان
74.
[[]7]- فمن یعمل مثقال ذرّة خیراً یره و من یعمل مثقال ذرّة شراً یره، زلزال 7 و 8
[[]8]- هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون، زمر 9.
[[]9]- یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر وانثی و جعلناکم شعوباً و قبایل لتعارفوا
ان اکرمکم عند الله اتقیکم، حجرات 13.
[[]10]- فضل الله المجاهدین علی القاعدین اجراَ عظیما، نساء 95.
[[]11]- انّ الله یأمر بالعدل والاحسان، نحل 90